«Η εξουσία δεν κοιμάται ήσυχη παρά μόνον εφόσον αισθάνεται όλον τον λαό γονατισμένο στους ίδιους θεούς». Πιέρ Ανρύ Σιμόν
«Υμέων δ’ εις μεν έκαστος αλώπεκος ίχνεσι βαίνει σύμπασιν δ’ υμίν κούρος ένεστι νους. Εις γαρ γλώσσαν οράτε και εις έτη αμύλου ανδρός. Εις έργον δ’ ουδέν γιγνόμενον βλέπετε» (Στης αλεπούς τα χνάρια περπατεί ο καθένας σας, τώρα είναι που ο νους ολωνών σας, ελαφρόμυαλοι αποχαυνώθηκε. Στα λόγια παμπόνηρου άνδρα χάσκετε. Τα έργα που σας σκάρωσα δεν τα βλέπετε). Σόλων
Μουδιασμένη συνείδησηθεωρείται η κατάσταση στην οποία οφείλεται η αδυναμία να προβληθεί ενεργητικότητα, υποτυπώδης αντίσταση, δηλαδή η κατάσταση κατά την οποία αναστέλλεται προσωρινά η δυνατότητα έκφρασης της βούλησης.
Με άλλα λόγια, πρόκειται για μια κατάσταση απάθειας και παράλυσης, ακινητοποίησης και αποχαύνωσης.
Μπορεί σ’ αυτήν την κατάσταση να περιέλθει πλήθος ανθρώπων;
Το ερώτημα έχει τεθεί και έχει απαντηθεί χιλιάδες φορές και παρ’ ότι οι αφετηρίες, οι προσανατολισμοί, οι ιδέες όσων καταπιάστηκαν με το ζήτημα διέφεραν η απάντηση συντριπτικά ήταν και παραμένει καταφατική.
Καμμία μορφής εξουσία, όμως, δεν στοχεύει συστηματικά και αποκλειστικά στην εξασφάλιση μιας παθητικότητας εκ μέρους των υπηκόων της. Η πλήρης και καθολική κοινωνική απάθεια ως μια κατάσταση, που εκπορεύεται είτε από μια καταλυτική συνθήκη προπαγάνδας, είτε από τον φόβο είτε από την πλήρη ταύτιση με το καθεστώς που την επιβάλλει, είναι αδύνατον να έχει διάρκεια, αλλά ακόμη και τότε η δυναμική της δεν ενισχύεται, αλλά σταδιακά εξαντλείται.
Αντίθετα η ελεγχόμενη κοινωνική ενεργητικότητα, όταν συνδυάζεται με την κατάσταση, που προαναφέρθηκε, μεγιστοποιεί την χειραγώγηση, επιτείνει την σύγχυση μέσω της λεγόμενης συμμετοχικότητας στην άσκηση της εξουσίας.
Οι καταστάσεις, λοιπόν, αυτές εναλλάσσονται, διέπονται από συγκεκριμένες αρχές αλληλεπίδρασης, ενώ στην πιο εκλεπτυσμένη τους μορφή αλληλοκαλύπτονται. Η αποθέωση ενός καθεστώτος οποιασδήποτε μορφής είναι το ίδιο απαραίτητη για την σταθεροποίησή του με την παθητική αποδοχή του.
Πολλές φορές, λόγου χάρη, οι εκδηλώσεις αποθέωσης μέσω λαϊκών κινητοποιήσεων ή εκδηλώσεων «αυθόρμητων» ή φανερά προκατασκευασμένων ατονούν ή μπαίνουν φανερά στο περιθώριο εξαιτίας της απογοήτευσης, που φέρνει η μη πραγματοποίηση των υποσχέσεων.
Επειδή, όμως, έχει υπάρξει αυτή η περίοδος αποθέωσης, καθώς σημαντικά κοινωνικά τμήματα συντάχθηκαν ενεργητικά με την εξουσία, που τώρα τα απογοητεύει, επειδή γιόρτασαν την εγκαθίδρυσή της, γι’ αυτούς ακριβώς τους λόγους η παθητικοποίησή τους, όχι μόνον εκλαμβάνεται, αλλά και είναι συνέχεια της προηγούμενης κατάστασης στην οποία είχαν βρεθεί. Μ’ άλλα λόγια δεν πρόκειται για καθαρή αδράνεια, ούτως ή άλλως προβληματική, αλλά περισσότερο για μια περίοδο σιωπηρής στήριξης.
Έτσι, οι δυνατότητες αναδίπλωσης των κυριαρχικών μερίδων ενισχύονται, και πρώτα απ’ όλα στο πεδίο της προπαγάνδας, η οποία είναι κατά την γνώμη μας παντελώς λανθασμένο να θεωρείται το άθροισμα τεχνικών και μάλιστα από ένα κέντρο εξουσίας.
Εύλογα η επανάληψη έχει χαρακτηριστεί ως ένας από τους θεμέλιους λίθους κάθε αποτελεσματικής προπαγάνδας, όμως, πολλές φορές το στοιχείο αυτό καλύπτει ορισμένες «λεπτομέρειες» που αλλάζουν, «λεπτομέρειες» καθοριστικές αυτές καθ’ εαυτές, στις οποίες θα έπρεπε να εστιάσουμε και όχι στην κοινότυπη διαπίστωση περί επανάληψης ενός γενικού προπαγανδιστικού λόγου.
Η διάχυση της σύγχυσης, όπως επαναλαμβάνουμε συνεχώς, εξακολουθεί να παραμένει βασικό συστατικό της επιβολής στην περίοδο που διανύουμε. Έτσι παραβιάζονται κανόνες, όπως εκείνος που επιτάσσει να μην συγκρούονται πληροφορίες ή ιδεολογικά σχήματα με εκείνα που είναι ήδη συγκροτημένα ώστε να είναι ευκολότερο να αφομοιωθούν. Εδώ επιλέγεται το ακριβώς αντίθετο, αφού θεωρείται δεδομένη η ανικανότητα συλλογικής ή ατομικής επεξεργασίας, αλλά και σύνθεσης με αποτέλεσμα το προπαγανδιστικό μήνυμα να περνάει ευκολότερα, παρά την παραβίαση του «κανόνα».
Ας δούμε, όμως, ένα συγκεκριμένο παράδειγμα για το ζήτημα της προπαγάνδας όπως παρουσιάζεται σε συνέντευξη στην ιστοσελίδα left.gr του Κύρκου Δοξιάδη, καθηγητή Κοινωνικής Θεωρίας στο τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Δημόσιας Διοίκησης του Πανεπιστημίου Αθηνών.
Αφορμή αποτέλεσε το προβαλλόμενο ως «πολύ αιχμηρό και τεκμηριωμένο βιβλίο του με τίτλο Προπαγάνδα, όπου αναλύει τα στρατηγικά τεχνάσματα που χρησιμοποιούν οι πολιτικές και κοινωνικές δυνάμεις του νεοφιλελευθερισμού απέναντι στην Αριστερά και στον ΣΥΡΙΖΑ. Ο Δοξιάδης εστιάζει εδώ στην τετραετία μετά τις εκλογές του 2012, όταν ο ΣΥΡΙΖΑ ήταν απειλή χωρίς να είναι κυβέρνηση για να γίνει στη συνέχεια κυβέρνηση όχι όμως και καθεστώς. Και παρατηρεί ότι τα κυρίαρχα ΜΜΕ αναπλάθουν βίαια την πραγματικότητα της Αριστεράς προκειμένου να κατασκευάσουν μια εικόνα της που να εξυπηρετεί τα κοινωνικοοικονομικά συμφέροντα του καπιταλιστικού συστήματος. Είναι η εικόνα μιας Αριστεράς βίαιης, έξαλλης, ανεύθυνης, αντιδημοκρατικής, ανορθολογικής, παράλογης. Η ανάλυση αυτή επιβεβαιώνεται περίτρανα και σήμερα, όταν παρατηρήσει κανείς τον απροσχημάτιστο τρόπο, διανθισμένο με εκβιαστικά υπονοούμενα, με τον οποίο ο ισχυρός άντρας του μακροβιότερου συγκροτήματος ΜΜΕ, μετά την άσκηση δίωξης εναντίον του για δάνεια που είχε λάβει, επιτίθεται στον πρωθυπουργό».
Εδώ, λοιπόν, με αφορμή το «πολύ αιχμηρό και τεκμηριωμένο βιβλίο» με τίτλο Προπαγάνδα, επιχειρείται να γίνει μια —είναι αλήθεια— φαινομενικά χαμηλού επιπέδου προπαγάνδα, όπου ο Συ.ρι.ζα εμφανίζεται ως απειλή όντας στην αντιπολίτευση, ενώ μετά αποφεύγει να γίνει καθεστώς παρ’ ότι κερδίζει τις εκλογές και σχηματίζει κυβέρνηση. Ο προπαγανδιστής συγγραφέας μάλιστα παρουσιάζεται σαν εκείνος, που αποκαλύπτει τα πονηρά τεχνάσματα των πολιτικών αντιπάλων του Συ.ρι.ζα, αλλά και τους εκβιασμούς εκ μέρους της διαπλοκής.
Όμως, ενώ φαίνεται ότι πρόκειται για μια παρωχημένη προπαγάνδα η οποία με εργαλείο τον λαϊκισμό, την εργαλειοποίηση του παροπλισμένου εδώ και δεκαετίες σχήματος, που αφορά μια αριστερά ανίκανη να ξεφύγει από τον ρόλο του θύματος, αυτή ακριβώς η προπαγάνδα δεν απενεργοποιείται αλλά εξακολουθεί να παραμένει στην φαρέτρα των προπαγανδιστών της. Η εξήγηση βέβαια δεν βρίσκεται στην σφαίρα της μεταφυσικής αλλά πρώτα απ’ όλα στην άρνηση να απεμποληθεί μια ιστορικότητα, όπως αυτή έχει χτιστεί εδώ και πολλές δεκαετίες και έχει κατασκευαστεί μετεμφυλιακά και από τις δύο «πλευρές». Η αναμφίβολη σύγκλιση, η πλήρης ταύτιση που ολοκληρώνεται, δεν αναιρεί την συγκεκριμένη επιλογή, παρ’ ότι η κατασκευή αυτή αποτελεί πλέον εδώ και καιρό έναν σωρό από ερείπια.
Ας διαβάσουμε, όμως, ένα απόσπασμα μιας ακόμη συνέντευξης με αφορμή την έκδοση του ίδιου βιβλίου (ιστοσελ. Nostimonimar.gr)
Ερ. «Ο ΣΥΡΙΖΑ, αυτή τη στιγμή, για πολλούς και διαφόρους λόγους, εφαρμόζει μια νεοφιλελεύθερη πολιτική. Η συνεχής επίκληση της έννοιας της Αριστεράς από τα κυβερνητικά στελέχη, η οποία ουδεμία σχέση έχει με τον νεοφιλελευθερισμό, δεν νομίζετε πως είναι εν γένει «επικίνδυνη» για την ίδια την Αριστερά;»
Απ. «Πρώτα απ’ όλα, τα τρία βασικά κείμενα του βιβλίου τα έγραψα πριν τις εκλογές του Ιανουαρίου του 2015, έγραψα και έναν επίλογο, προσπαθώντας να επικαιροποιήσω τα πράγματα, τον Νοέμβριο του ’15· στον επίλογο έλαβα υπόψη μου, φυσικά, την τρέχουσα κατάσταση, την διακυβέρνηση της χώρας απ’ την Αριστερά, ωστόσο δεν συμπεριέλαβα τον ίδιο τον πολιτικό λόγο της, ως κυβέρνησης. Τώρα, κατά την άποψη μου, αυτό που πρέπει να κάνει ο ΣΥΡΙΖΑ είναι να υπενθυμίζει συνεχώς ότι, το τρίτο μνημόνιο είναι προϊόν εκβιασμού, εκβιάστηκε η κυβέρνηση και αναγκάστηκε να το δεχτεί. Τον τελευταίο καιρό, δεν το ακούμε πολύ συχνά, κάτι που για μένα είναι λάθος για δύο λόγους: 1ον ) γιατί, ουσιαστικά, είναι σαν να ταυτίζεται με τους προηγούμενους, 2ον) γιατί αυτή η πολιτική δεν πείθει κανέναν ότι, μπορεί να μας βγάλει απ’ την κρίση. Το επιχείρημα: ο κόσμος θέλει ελπίδα, δεν δικαιολογεί το να βγαίνεις και να λες αυτά είναι μέτρα, τα οποία υποστηρίζουμε και θα μας βγάλουν απ’ την κρίση. Μπορείς να δώσεις ελπίδα, στο βαθμό που αυτή μπορεί να γίνει πιστευτή. Το παράλληλο πρόγραμμα, κι εν γένει οι τομείς που δεν ελέγχονται από το μνημόνιο, είναι πεδία στα οποία πρέπει να δοθεί έμφαση, και στα οποία μπορεί η Αριστερά να ασκήσει την δική της πολιτική».
Επιτομή της προπαγάνδας, κυνισμός, επίδειξη μακιαβελισμού, αλλά πρώτα απ’ όλα μια ευθεία παραδοχή: λέμε ασύστολα ψέματα, δεν έχουμε καμία διαφορά από τους προηγούμενους, για να επιβληθούμε πρέπει να συνεχίσουμε να ταΐζουμε τον κόσμο, όχι μόνο με ψέματα, αλλά και με ελπίδες που τόσο τις έχει ανάγκη. Φθάνει να μπορούμε να γίνουμε έστω και λίγο πιστευτοί, φθάνει να βρούμε τον τρόπο να εκβιάζουμε παρουσιαζόμενοι οι ίδιοι ως εκβιαζόμενοι.
Το κρέας βαπτίζεται ψάρι, χωρίς ενδοιασμούς, φαινομενικά χωρίς λογική, αφού πρόκειται για επαναλαμβανόμενα ψέματα που υπό κανονικές συνθήκες η αποδόμησή τους θα ήταν μια πανεύκολη υπόθεση.
Υποστηρίξαμε και προηγουμένως ότι η επανάληψη δεν είναι το μοναδικό συστατικό για μια αποτελεσματική προπαγάνδα.
Ενώ, λοιπόν, το καθεστώς Τσίπρα στην πραγματικότητα έρχεται να στηρίξει και να προχωρήσει την πολιτική ενοποίηση, την περαιτέρω ποιοτική ταύτιση αριστεράς-δεξιάς, όπως αυτή έχει ήδη δρομολογηθεί μετά το 1989, εμφανίζεται ως θιασώτης οπισθοδρομικών αντιθέσεων. Μια οφθαλμαπάτη, δηλαδή, σ’ όλο της το μεγαλείο.
Και όμως οι καθεστωτικοί προπαγανδιστές δουλεύουν όσο μπορούν ακόμη επάνω σ’ αυτήν. Μα γιατί θα ρωτήσει κάποιος;
Ο λόγος είναι απλός. Γιατί απλά δεν υπάρχει καμία αντίφαση. Ο προπαγανδιστής μπορεί εύκολα να εμφανίζεται την μια ως πραγματιστής, αφού η ταύτιση με τους προηγούμενους «κακούς» νεοφιλελεύθερους με έναν συγκεκριμένο συνομιλητή δεν μπορεί να κρυφθεί, ενώ την άλλη στιγμή σε ένα από τα κομματικά όργανα του καθεστώτος εμφανίζεται θιασώτης της κατακαημένης αριστεράς, που βάλλεται από το σύστημα του νεοφιλελευθερισμού και της διαπλοκής.
Το καθεστώς Τσίπρα, όμως, ενδιαφέρεται ιδιαίτερα και για τις «εξελίξεις» ή τα «παράπονα» στο εσωτερικό, και όπως κάθε σοβαρό καθεστώς που νιώθει ότι αμφισβητείται φροντίζει να στείλει μέσω των εσμού των προπαγανδιστών του, που προσπαθούν να συντονιστούν και να αλληλοσυμπληρώνονται, τα κατάλληλα μηνύματα.
Διαβάζουμε λοιπόν στην ιστοσελίδα tvxs.gr του ευρωβουλευτή του συ.ριζ.α. Στέλιου Κούλογλου:
«Όπως πολύ σωστά ειπώθηκε, παρότι ενόχλησε, η κυβέρνηση δεν θα πέσει ούτε από το Ασφαλιστικό, ούτε από το Φορολογικό, ούτε ακόμη-ακόμη επειδή εφαρμόζει Μνημόνια όπως και οι προηγούμενοι. Αν πέσει θα συμβεί επειδή δεν μπορεί να χειριστεί την καθημερινότητα, να διαχειριστεί την εξουσία και να απευθυνθεί στις δυνάμεις της κοινωνίας που μπορούν να εισφέρουν κάτι θετικό, ανεξαρτήτως κομματικής προέλευσης (αφού είναι σαφές ότι τα στελέχη των κυβερνώντων κομμάτων δεν επαρκούν για ποσοτικούς και -τελικά- ποιοτικούς λόγους), με προϋπόθεση την ηθική ακεραιότητα και την αποτελεσματικότητα. Θα φταίνε όσοι διαπιστώνουν ότι η εξουσία δεν είναι θεωρητικές αναλύσεις και διανόηση αλλά πράξη και ουσία, γιατί προϋποθέτει ευθύνη και επηρεάζει άμεσα τις ζωές των πολιτών. Θα φταίνε δηλαδή όσοι θα πράξουν αυτό για το οποίο τους κατηγορούσε το πολιτικό σύστημα επί 40 τουλάχιστον χρόνια. Αν πέσει ο Τσίπρας, θα έχει χαθεί μια ευκαιρία, αλλά δεν θα φταίνε οι άλλοι». (Γιάννης Σιδηρόπουλος).
Και εδώ το μήνυμα είναι κυνικό, αλλά σαφές. Μέσω της προπαγάνδας μεταφέρεται στο κομματικό προσωπικό το τελεσίγραφο: η εξουσία έχει πρώτα απ’ όλα μια απαίτηση και αυτή δεν είναι άλλη από την τυφλή κομματική προσήλωση, ειδικά όταν δεν υπάρχει η άνεση χρόνου, ειδικά όταν η επιβολή της είναι σκληρή και αυτό δεν μπορεί να κρυφθεί πίσω από τα συνήθη φιλολαϊκά πέπλα. Ο προπαγανδιστής σαν «λαγός» επιβεβαιώνει και την «είδηση» που κυκλοφορεί ήδη: το καθεστώς για να στηριχθεί θα κάνει «ανοίγματα», «ανοίγματα» που δεν τα επιβάλλουν εξωτερικές δυνάμεις αλλά τα απαιτεί η κοινωνία, και η βελτίωση της καθημερινότητας. Η κομματική προέλευση δεν αποτελεί ξαφνικά και πάλι ταμπού, αφού εκείνο που έχει την μέγιστη σημασία είναι η προοπτική της «θετικής εισφοράς», αλλά και της «ηθικής ακεραιότητας και αποτελεσματικότητας».
Το καθεστώς Τσίπρα για να συντηρήσει την πολιτική αντιπαράθεση, για να εκθέσει τον πολιτικό αντίπαλο, με τον οποίο στην πραγματικότητα δεν μπορεί να διακριθεί σε τίποτα, θα συνεχίσει να προβάλλει ως πεδίον δόξης λαμπρόν την υπεράσπιση των κοινωνικών δικαιωμάτων, την ανοχή στους πρόσφυγες και μετανάστες, έναν αντιφασισμό που βρίσκεται πλέον μακράν ακόμη και αυτού του ορισμού της παρωδίας και την υποτιθέμενη ή πραγματική εύνοια, που διαθέτει στον χώρο των φυλακισμένων.
Κουτσουρεμένες ελευθερίες και δικαιώματα θα τάξουν πάλι, ενώ παραδέχονται ότι υπέγραψαν τους όρους σκλαβιάς για τα επόμενα 100 χρόνια;
Γιατί όχι; Μόνο που, πλέον, όποιος πέσει στην φάκα θα είναι αποκλειστικά εκείνος που θα το θέλει…
Συσπείρωση Αναρχικών
Δημοσιεύθηκε στην ΔΙΑΔΡΟΜΗ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ, φ. 161, Ιούνιος 2016
