ΙΑΤΡΙΚΗ ΝΕΜΕΣΗ. Η ΑΠΑΛΛΟΤΡΙΩΣΗ ΤΗΣ ΥΓΕΙΑΣ

Από το ομόνυμο βιβλίο του Ιβάν Ίλιτς. Επιμέλεια – Παρουσίαση: Χρήστος Κόντης

O Ιβάν Ίλιτς, στο βιβλίο του «Ιατρική Νέμεση: Η Απαλλοτρίωση της Υγείας» παραπέμπει στους λόγους για τους οποίου: «οι γιατροί δεν τοποθετούνται στον παρά φύση δρόμο που ακολουθεί η ανθρωπότητα».
Υποστηρίζει ότι: ο άνθρωπος – ο καθένας από εμάς- είναι ο μόνος υπεύθυνος για την τροπή και τις διαστάσεις που έχουν πάρει οι βιομηχανοποιημένες κοινωνίες μας. Μαζί με την απαξίωση προς τον εαυτό του, ο βιομηχανοποιημένος άνθρωπος απαξίωσε τις αρχές της ζωής και το φυσικό περιβάλλον που αποτελεί μέρος του και αλληλεπιδρά στη διατήρηση μιας υγιούς ζωής με τη βιολογική της έννοια.
Όσο πιστεύουμε ότι υπάρχει ένα απόθεμα ανθρώπων που μπορούν να μας βγάλουν από τη δύσκολη θέση τόσο θα χειροτερεύουν τα πράγματα διότι αυτοί οι άνθρωποι δεν υπάρχουν. Αν ο καθένας αναλογιστεί τη δική του ευθύνη απέναντι στη ζωή και στο περιβάλλων του –φυσικό και κοινωνικό- τότε η ελπίδα θα αναζωπυρωθεί και αυτό που σήμερα μας τρομοκρατεί θα μοιάζει σαν ένα κακόγουστο αστείο που προκλήθηκε με την κοινή συμμετοχή όλων μας, εγωιστικά και αναίτια.

Εμείς, κοινοποιούμε τις θέσεις ανθρώπων που υποδεικνύουν τεκμηριωμένα σε διάφορους τομείς το κοινωνικό αδιέξοδο, αρκετοί εκ των οποίων διακινδυνεύοντας την καριέρα αλλά και τη ζωή τους. Το βιβλίο του Ιβάν Ίλιτς γράφτηκε το 1975, μεταφράστηκε στα ελληνικά το 2010 και κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Νησίδες. Στα 38 χρόνια που πέρασαν από τη συγγραφή του ο αναγνώστης μπορεί να κρίνει τη ρεαλιστική και διορατική ματιά του συγγραφέα και να τοποθετηθεί απέναντι στην πολιτική χειραγώγηση που εναποθέτει τις ελπίδες του για καλύτερη ζωή και υγεία. Το βιβλίο βρίθει από επιστημονικές παραπομπές που τεκμηριώνουν χωρίς καμία αμφισβήτηση την αλήθεια που πρεσβεύει. Ενδεικτικά –λόγω του μεγάλου όγκου του αποσπάσματος- αναφέρουμε ορισμένες για να έχει μια εικόνα ο αναγνώστης. Λόγω του πολύ μεγάλου ενδιαφέροντος που παρουσιάζει θα κάνουμε και μία δεύτερη αναφορά στο επόμενο τεύχος. Σ.τ.Ε.

Το ιατρικό μονοπώλιο
Ο μη ειδικός στην ιατρική, για τον οποίο έγραψα το βιβλίο αυτό, θα πρέπει μόνος του να αποκτήσει τη δυνατότητα να κρίνει πώς επιδρά η ιατρική στην υγειονομική περίθαλψη. Το έργο αυτό που το έχουμε επειγόντως ανάγκη είναι ανίκανος να το εκτελέσει ο γιατρός, πιο συγκεκριμένα, ο γιατρός είναι ο ειδικός της εποχής μας που έχει ειδικευθεί στον ανώτερο βαθμό για να είναι ανίκανος για το έργο αυτό. Η ανάρρωση από την ιατρογενή αρρώστια που έχει εξαπλωθεί σ’ όλη την έκταση της κοινωνίας είναι έργο πολιτικό και όχι επαγγελματικό. Θα πρέπει ο λαός ν’ αποφασίσει τί ισορροπία θα καθιερώσει ανάμεσα στο δικαίωμα του πολίτη να γιατρεύεται και στο δικαίωμα του να του παρέχεται ισότιμα υγειονομική περίθαλψη.Κατά τα χρόνια που έζησαν οι προηγούμενες γενιές, το ιατρικό μονοπώλιο επάνω στην υγειονομική περίθαλψη επεκτάθηκε ανεξέλεγκτα και σφετερίστηκε την ελευθερία μας όσον αφορά το ίδιο μας το σώμα. Η κοινωνία έχει εκχωρήσει σε γιατρούς το αποκλειστικό δικαίωμα να καθορίζουν τι είναι αρρώστια και ποιος είναι άρρωστος ή εν δυνάμει άρρωστος, και τί θα πρέπει να γίνει με τους αρρώστους… Η υποχρέωση της κοινωνίας να παρέχει σε όλους τους πολίτες της σχεδόν απεριόριστα προϊόντα του ιατρικού συστήματος, απειλεί να καταστρέψει τις περιβαλλοντικές και πολιτισμικές συνθήκες που έχουν ανάγκη οι άνθρωποι για να γιατρεύονται μόνιμα και αυτόνομα όσο ζουν. Την τάση αυτή οφείλουμε να την αναδείξουμε και εν τέλει να την ανατρέψουμε.
Το Ιατρικό κατεστημένο έχει γίνει σημαντικότατη απειλή για την υγεία. Το ιατρικό επάγγελμα εξουσιάζει την ιατρική. Το αποτέλεσμα είναι ολέθριο και έχει πάρει διαστάσεις επιδημίας. Τη νέα αυτή επιδημία ονομάζω ιατρογένεσις. Στα ιατρικά συνέδρια συζητούνται διαρκώς τα δεινά που προκαλεί η πρόοδος της ιατρικής, οι ερευνητές εστιάζουν την προσοχή τους στην δύναμη της διάγνωσης και της θεραπείας να προκαλούν αρρώστιες, τα ιατρικά περιοδικά αφιερώνουν ολοένα περισσότερο χώρο σε παράδοξες βλάβες που προκαλεί η νοσηλεία των αρρώστων… Οι περιορισμοί που πρέπει να τεθούν στην υγειονομική περίθαλψη από επαγγελματίες είναι πολιτικό ζήτημα, που η σημασία του ολοένα μεγαλώνει. Ποιον θα ωφελήσουν οι περιορισμοί αυτοί; Τους απλούς ανθρώπους, που οργανώνονται και κινητοποιούνται αμφισβητώντας την κατεστημένη εξουσία των επαγγελματιών, ή τα υγειονομικά επαγγέλματα, που σκοπεύουν να επεκτείνουν ακόμα περισσότερο το μονοπώλιο τους; Αυτό θα εξαρτηθεί, σε μεγάλο βαθμό, από το ποιος θα πάρει την πρωτοβουλία. (Σελ 9)

Πολιτισμική ιατρογένεση
Να είσαι υγιής σημαίνει όχι μόνο να τα βγάζεις επιτυχημένα πέρα με την πραγματικότητα, αλλά και να χαίρεσαι την επιτυχία. Σημαίνει να μπορείς να αισθάνεσαι ζωντανός στην απόλαυση, μα και στον πόνο, σημαίνει ν’ αγαπάς τη ζωή σου, μα και να την διακινδυνεύεις. Η υγεία και τα βάσανα, όπως τα βιώνουν οι αισθήσεις, είναι φαινόμενα που διαφοροποιούν τους ανθρώπους από τα ζώα1… Η ανθρώπινη υγεία κάνει τα ένστικτα να λειτουργούν πιο καθαρά2. Είναι κάτι παραπάνω από ένα συγκεκριμένο πρότυπο συμπεριφοράς που διαμορφώνεται από τα έθιμα, τα ήθη, τις παραδόσεις και τις συνθήκες. Υποδηλώνει πράξεις των ανθρώπων σύμφωνα μ’ ένα σύνολο μηχανισμών ελέγχου: σχεδίων, τρόπων ενεργείας, κανόνων και οδηγιών, που όλα διέπουν την ανθρώπινη συμπεριφορά3.

Σε μεγάλο βαθμό, κουλτούρα και υγεία συμπίπτουν. Κάθε κουλτούρα διαπλάθει μια μοναδική Gestalt (μορφή) υγείας και διαμορφώνει απαράμιλλα τις διαθέσεις απέναντι στον πόνο, την αρρώστια, την αναπηρία και τον θάνατο. Η κάθε μία από τις παραπάνω διαθέσεις περιγράφει μια κατηγορία ανθρώπινων ενεργειών που η παράδοση τις έχει συνοπτικά ονομάσει τέχνη του πάσχειν4. Η υγεία του κάθε ανθρώπου είναι μια υπεύθυνη πράξη του σύμφωνα μ’ ένα κοινωνικό σενάριο5. Το πώς ο άνθρωπος αυτός σχετίζεται με τη γλύκα και την πίκρα της πραγματικότητας και το πώς αντιμετωπίζει άλλους που νομίζει πως υποφέρουν, είναι ανήμποροι ή βασανίζονται καθορίζουν το πώς αισθάνεται ο ίδιος το σώμα του και μαζί μ’ αυτό την υγεία του. Το πώς αισθάνεται ο άνθρωπος το σώμα του, το ζει σαν δώρο της κουλτούρας που διαρκώς ανανεώνεται6… Αφού επί έναν αιώνα επιδίωκαν την ιατρική ουτοπία7 , σε αντίθεση προς την τρέχουσα συμβατική σοφία8, οι ιατρικές υπηρεσίες δεν έπαιξαν σημαντικό ρόλο στις αλλαγές που προήλθαν στο προσδόκιμο ζωής…
Οι μολυσματικές/λοιμώδεις νόσοι που επικρατούσαν στις απαρχές της βιομηχανικής εποχής μας δείχνουν πώς απέκτησε τη φήμη της η ιατρική9. Η φυματίωση, λόγου χάρη, έφτασε σ’ ένα αποκορύφωμα κατά τη διάρκεια ζωής δύο γενεών. Στη Νέα Υόρκη το 1812 το ποσοστό θνησιμότητας εκτιμούνταν πως ήταν υψηλότερο από 700 σε 10.000. Γύρω στα 1882, όταν πρώτος ο Κοχ απομόνωσε και καλλιέργησε τον βάκιλο είχε ήδη ελαττωθεί σε 370 στους 10.000. Το ποσοστό είχε πέσει σε 180 όταν άνοιξε το 1910 το πρώτο σανατόριο, αν και η «φθίση» εξακολουθούσε να κατέχει τη δεύτερη θέση στους πίνακες θνησιμότητας10. Έπειτα από το δεύτερο Παγκόσμιο πόλεμο, πριν όμως γίνουν ρουτίνα τα αντιβιοτικά, είχε γλιστρήσει στην ενδέκατη θέση, με ποσοστό 48 στους 10.000. Η χολέρα, η δυσεντερία και ο τύφος έφτασαν παρομοίως σ’ ένα μέγιστο και ένα ελάχιστο, έξω από τον έλεγχο των γιατρών. Την εποχή που έγινε κατανοητή η αιτιολογία τους και εξειδικεύτηκε η θεραπεία τους, οι αρρώστιες αυτές είχαν ήδη χάση σε μεγάλο βαθμό την δραστικότητα και, συνεπώς την κοινωνική τους σπουδαιότητα. Το αθροιστικό ποσοστό θνησιμότητας από οστρακιά, διφθερίτιδα, κοκίτη και ιλαρά σε παιδιά μέχρι δεκαπέντε χρονών, δείχνει ότι περίπου το 90% της συνολικής μείωσης της θνησιμότητας μεταξύ 1860 και 1965 είχε επέλθει πριν από την εισαγωγή των αντιβιοτικών και της πλατιάς χρησιμοποιούμενης ανοσοποίησης. Η ύφεση αυτή μπορεί εν μέρει ν’ αποδοθεί στη βελτίωση της στέγασης και στη μείωση τις δραστικότητας των μικροοργανισμών, αλλά ο κατά πολύ σημαντικότερος παράγοντας ήταν η μεγαλύτερη αντίσταση του ξενιστή, που οφειλόταν στην καλύτερη διατροφή…



Για περισσότερο από έναν αιώνα, η ανάλυση των γενικών τάσεων των ασθενειών είχε δείξει πως ο πρώτιστος καθοριστικός παράγοντας της κατάστασης της γενικής υγείας ενός οποιουδήποτε πληθυσμού, είναι το περιβάλλον. Η ιατρική γεωγραφία, η ιστορία των ασθενειών, η ιατρική ανθρωπολογία και η κοινωνική ιστορία των διαθέσεων των ανθρώπων απέναντι στην αρρώστια, έχουν δείξει ότι η διατροφή, το νερό και ο αέρας σε συνδυασμό με το επίπεδο κοινωνικοπολιτικής ισότητας και τους πολιτισμικούς οργανισμούς που δίνουν τη δυνατότητα να διατηρηθεί σταθερός ο πληθυσμός, παίζουν καθοριστικό ρόλο στο πόσο υγιείς αισθάνονται οι μεγάλοι και σε ποια ηλικία εμφανίζουν την τάση να πεθαίνουν οι ενήλικοι….
Πέρα από ένα κρίσιμο επίπεδο έντασης, η θεσμική υγειονομική περίθαλψη –ανεξάρτητα από το αν παίρνει τη μορφή νοσηλείας, πρόληψης ή περιβαλλοντικής μηχανικής- ισοδυναμεί με συστηματική άρνηση της υγείας… Ένα επαγγελματικό σύστημα υγειονομικής περίθαλψης που βασίζεται σε γιατρούς, το οποίο έχει επεκταθεί πέρα από ορισμένα κρίσιμα όρια, είναι παθογόνο για τρεις λόγους: Οφείλει να παράγει κλινικές βλάβες περισσότερες από τα δυνητικά του οφέλη, δε μπορεί παρά να ενισχύει, έστω και αν αυτό δεν φαίνεται καθαρά, τις πολιτικές συνθήκες που θα καθιστούν την κοινωνία μη υγιή και έχει την τάση να φενακίζει και ν’ αλλοτριώνει τη δύναμη του ατόμου να γιατρεύει τον εαυτό του και να διαμορφώνει το περιβάλλον του.
Τα ιατρικά συστήματα της εποχής μας έχουν ξεπεράσει τα ανεκτά αυτά όρια. Το ιατρικό και παραϊατρικό μονοπώλιο στην υγειονομική μεθοδολογία και τεχνολογία αποτελεί ένα χτυπητό παράδειγμα της πολιτικά κακής χρήσης των επιστημονικών επιτευγμάτων, με σκοπό την ενίσχυση της βιομηχανικής και όχι της προσωπικής ανάπτυξης…

Η επιδημία της …ιατρικής
Δυστυχώς, η ανώφελη αλλά κατά τα άλλα αβλαβής ιατρική περίθαλψη είναι λιγότερο σημαντική από τις βλάβες που επιφέρει στη σύγχρονη κοινωνία η ολοένα διογκούμενη ιατρική επιχείρηση. Ο πόνος, η δυσλειτουργία, η αναπηρία και η έντονη οδύνη, που προκαλεί μια τεχνική ιατρική παρέμβαση, ανταγωνίζεται τώρα τη νοσηρότητα που οφείλεται σε τροχαία και βιομηχανικά ατυχήματα ή σε δυστυχήματα και δραστηριότητες που σχετίζονται με τον πόλεμο. Το αποτέλεσμα είναι ότι η ιατρική γίνεται μια από τις ταχύτερα εξαπλωνόμενες επιδημίες της εποχής μας. Από όλες τις φονικές θεσμικές βλάβες μόνον η σύγχρονη κακή διατροφή βλάπτει περισσότερους ανθρώπους από όσους η ιατρογενής αρρώστια στις διάφορες εκδηλώσεις της. Με την πιο στενή σημασία των λέξεων, η ιατρογενής αρρώστια περιλαμβάνει μόνο παθήσεις που δεν θα είχαν παρουσιαστεί, αν δεν είχε εφαρμοστή έγκαιρη και επιστημονική συστηνόμενη θεραπεία…
Σε ορισμένους αρρώστους, τα αντιβιοτικά προκαλούν αφ’ ενός αλλοίωση της βακτηριακής χλωρίδας και αφ’ εταίρου υπερευαισθησία στις αρρώστιες, πράγμα που επιτρέπει σε ανθεκτικότερους μικροοργανισμούς να πολλα- πλασιάζονται και να εισβάλουν στον ξενιστή. Άλλα φάρμακα βοηθούν στο πολλαπλασιασμό ορισμένων παραλλαγών βακτηρίων που είναι ανθεκτικά στα φάρμακα. Έτσι έχουν εξαπλωθεί ύπουλα είδη δηλητηρίασης, γρηγορότερα και από τα εκπληκτικής ποικιλίας πανταχού παρόντα ψευτοφάρμακα. Καθιερωμένη πρακτική είναι και η περιττή χειρουργική παρέμβαση… Επιβλαβέστατες ανύπαρκτες αρρώστιες είναι αποτέλεσμα ιατρικής θεραπείας που παρέχεται για ανύπαρκτες αρρώστιες, και έχουν πάρει την πάνω βόλτα: ο αριθμός των παιδιών που βλάφτηκαν από τη θεραπεία που τους γινόταν για ανύπαρκτες καρδιοπάθειες στη Μασαχουσέτη είναι μεγαλύτερος από τον αριθμό των παιδιών που υποβάλλονται σε αποτελεσματική θεραπεία για υπαρκτές καρδιοπάθειες…
Αναλογικά με το χρόνο που περνούν οι άνθρωποι σ΄ ένα χώρο, τα δυστυχήματα φαίνεται πως συμβαίνουν στα νοσοκομεία με συχνότητα μεγαλύτερη από όσο οπουδήποτε αλλού… Παρά τις καλές προθέσεις των νοσοκομειακών παραγόντων και παρά τους ισχυρισμούς τους ότι επιτελούν κοινωφελές έργο, ένας αξιωματικός του στρατού με τις ίδιες επιδόσεις θα είχε αποταχθεί, ένα εστιατόριο ή κέντρο διασκέδασης θα το είχε κλείσει η αστυνομία…
Σ’ ένα δεύτερο επίπεδο, η ιατρική πρακτική υποβοηθά την αρρώστια, γιατί ενισχύει μια νοσηρή κοινωνία που προτρέπει τους ανθρώπους να γίνουν καταναλωτές νοσηλευτικής, προληπτικής, βιομηχανικής και περιβαλλοντικής ιατρικής… Η ιατρογένεση σ’ αυτό το δεύτερο επίπεδο εκφράζεται στα ποικίλα συμπτώματα κοινωνικής υπεριατρικοποίησης, που ισοδυναμεί μ’ αυτό που θα ονομάσω απαλλοτρίωση της υγείας….
Σ’ ένα τρίτο επίπεδο, τα λεγόμενα υγειονομικά επαγγέλματα προκαλούν κάτι ακόμα πιο σοβαρό: αρνούνται πολιτισμικά την υγεία, στο βαθμό που διαβρώνουν τη δυναμικότητα των ανθρώπων ν’ ασχοληθούν αυτοπροσώπως και αυτόνομα με την αδυναμία, την ευπάθεια και τη μοναδικότητά τους. Ο άνθρωπος τον οποίο έχει γραπώσει γερά η σύγχρονη ιατρική, δεν είναι τίποτα άλλο παρά ένας εκπρόσωπος του ανθρώπινου είδους που τον έχει αρπάξει η ολέθρια τεχνική του… Πρόκειται για τον έσχατο αντίκτυπο της υγιεινολογικής προόδου, που προκαλεί την παράλυση των υγειών αποκρίσεων των ανθρώπων στα βάσανα, την αναπηρία και το θάνατο. Εμφανίζονται όταν οι άνθρωποι αποδέχονται μια διαχείριση της υγείας που έχει σχεδιαστεί με βάση το μηχανικό μοντέλο, όταν συνωμοτούν σε μια προσπάθεια να παραγάγουν κάτι που λέγεται «καλύτερη υγεία», σαν να ήταν εμπόρευμα. Αυτό έχει ως αναπόφευκτο αποτέλεσμα να διατηρείται η ζωή, που τη διαφεντεύουν κάποιοι άλλοι, σε υψηλά επίπεδα αρρώστιας η οποία όμως δεν οδηγεί ακόμα στο θάνατο.

Οι αρχαίοι Έλληνες έβλεπαν σαν θεούς τις δυνάμεις της φύσης. Γι’ αυτούς, η νέμεση αντιπροσώπευε την εκδίκηση των θεών, που τιμωρούσαν τους θνητούς οι οποίοι καταπατούσαν τα αποκλειστικά προνόμια που φύλαγαν ζηλότυπα οι θεοί για λογαριασμό τους. Η νέμεση ήταν η αναπόφευκτη τιμωρία των ανθρώπων που επιθυμούσαν να γίνουν ήρωες και να μην παραμείνουν κοινοί θνητοί. Όπως τα περισσότερα αφηρημένα ουσιαστικά των αρχαίων Ελλήνων, η Νέμεση θεοποιήθηκε. Αντιπροσωπεύει την απόκριση της φύσης στην ύβρη, στο θράσος του ατόμου που επιδίωκε να αποκτήσει θεϊκές ιδιότητες. Η υγειονομική ύβρις της εποχής μας έχει προκαλέσει την εμφάνιση της ιατρικής νέμεσης…
Πιστεύω ότι η αναστροφή της νέμεσης μπορεί να έρθει μόνο μέσα από τον άνθρωπο, και όχι από άλλη μια διευθυνόμενη από άλλους (ετερόνομη) πηγή που θα εξαρτάται, πάλι, από την επηρμένη ειδημοσύνη και τον συνακόλουθο φενακισμό. Η ιατρική νέμεση ανθίσταται σθεναρά στα ιατρικά θεραπευτικά μέσα. Μπορεί ν’ αναστραφεί μόνο αν οι μη ειδικοί αποκτήσουν πάλι την αυτονομία να αυτονοσηλεύονται και μόνον αν οι απλοί άνθρωποι κατοχυρώσουν νομοθετικά, πολιτικά και θεσμικά το δικαίωμα στην περίθαλψη που θα περιορίζει το επαγγελματικό μονοπώλιο των γιατρών…

Το ριζικό μονοπώλιο της κλινικής ιατρογένεσης
Η κοινωνική ιατρογένεση μπαίνει στο παιχνίδι όταν η υγειονομική περίθαλψη μετατρέπεται σε τυποποιημένο αντικείμενο, σε είδος πρώτης ανάγκης. Όταν όλα τα βάσανα «τα ζουν οι άνθρωποι μέσα σε νοσοκομεία», και τα σπίτια γίνονται χώροι αφιλόξενοι για τη γέννηση, την αρρώστια και το θάνατο, όταν η γλώσσα που έδινε στους ανθρώπους τη δυνατότητα να βιώνουν το σώμα τους μετατρέπεται σε γραφειοκρατικά αλαμπουρνέζικα ή όταν τα βάσανα, η οδύνη και η γιατρειά ενός ανθρώπου που δεν παίζει ρόλο αρρώστου βαφτίζονται μορφή παρέκκλισης….
Όταν η ένταση της βιοιατρικής παρέμβασης περνά ένα κρίσιμο κατώφλι, η κλινική ιατρογένεση μετατρέπεται από λάθος, ατύχημα ή σφάλμα σε ανεπανόρθωτη διαστρέβλωση της ιατρικής πρακτικής. Παρομοίως, όταν η αυτονομία του επαγγέλματος εκφυλίζεται σε ριζικό μονοπώλιο και οι άνθρωποι καταντούν ανίκανοι να τα βγάλουν πέρα με το περιβάλλον τους, η κοινωνική ιατρογένεση γίνεται το κύριο προϊόν της ιατρικής οργάνωσης.
Το ριζικό αυτό μονοπώλιο υπερβαίνει το μονοπώλιο οποιασδήποτε εταιρίας ή κυβέρνησης. Όταν οι πόλεις χτίζονται με βάση της ανάγκες των οχημάτων, υποβαθμίζονται τα πόδια των ανθρώπων. Όταν τα σχολεία παρέχουν κατ` αποκλειστικότητα τη γνώση, υποβαθμίζεται ο αυτοδίδακτος. Όταν τα νοσοκομεία αναλαμβάνουν την περίθαλψη όλων όσων βρίσκονται σε κρίσιμη κατάσταση, επιβάλλουν στην κοινωνία μια νέα μορφή θανάτου. Τα συνηθισμένα μονοπώλια μονοπωλούν την αγορά. Τα ριζικά μονοπώλια καθιστούν τους ανθρώπους ανίκανους να κάνουν ή να φτιάχνουν πράγματα μονάχοι τους. Το εμπορικό μονοπώλιο περιορίζει την ελεύθερη διακίνηση των εμπορευμάτων. Το πιο ύπουλο κοινωνικό μονοπώλιο παραλύει την παραγωγή μη εμπορεύσιμων αξιών χρήσης. Το ριζικό μονοπώλιο παραβιάζει ακόμη περισσότερο την ελευθερία και την ανεξαρτησία. Υποχρεώνει ολόκληρη την κοινωνία ν’ αντικαταστήσει τις αξίες χρήσης με εμπορεύματα, αναδιαμορφώνει τον εν γένει περίγυρο και «απαλλοτριώνει» τα γενικά του χαρακτηριστικά που έδιναν έως τότε στους ανθρώπους τη δυνατότητα να τα βγάζουν πέρα μονάχοι τους με τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν. Η εντατική εκπαίδευση κάνει τους αυτοδίδαχτους αναπασχόλητους, η εντατική γεωργία καταστρέφει το γεωργό που αρκείται να παράγει τα προς το ζην, η δε ανάπτυξη της αστυνομίας υπονομεύει τον αυτοέλεγχο της κοινότητας. Η κακοήθης εξάπλωση της ιατρικής φέρνει παρόμοια αποτελέσματα: μετατρέπει την αλληλοπερίθαλψη και την αυτονοσηλία σε παράπτωμα ή κακούργημα…

Ιατρική και ηθική, δρόμοι παράλληλοι
Η έλλειψη της ρητής ηθικής συνιστώσας από την ιατρική έχει δώσει στους ασκληπιάδες ολοκληρωτική εξουσία. Ο χωρισμός της ηθικής από την ιατρική, έχει υποστηριχθεί με το επιχείρημα ότι οι εννοιακές κατηγορίες της ιατρικής, σε αντίθεση προς της εννοιακές κατηγορίες του νόμου και της θρησκείας, στηρίζονται σε επιστημονικές βάσεις, που δεν επιδέχονται ηθική αξιολόγηση. Η ιατρική ηθική, έχει δοθεί με τη Θεία Χάρη, σ’ έναν εξειδικευμένο κλάδο που εναρμονίζει τη θεωρία με την τρέχουσα πρακτική… Ο ισχυρισμός ότι η περίθαλψη και η θεραπεία δεν επιδέχονται ηθική αξιολόγηση αποτελεί μια κατάφορα κακόβουλη ανοησία. Τα ταμπού που προστατεύουν την ανεύθυνη ιατρική αρχίζουν να κλονίζονται… Σε αντίθεση με τα εργατικά συνδικάτα, οι επαγγελματικές αυτές κλίκες οφείλουν την αυτονομία τους σε μια χαριστική παραχώρηση: Δεν κατέκτησαν τίποτε με αγώνες…
Οι άνθρωποι παραιτούνται και από την ίδια τους τη ζωή, για να πάρουν όσο μπορούν περισσότερη θεραπευτική αγωγή… Η πεποίθηση των ανθρώπων ότι δεν μπορούν να τα βγάλουν πέρα μονάχοι τους χωρίς ν’ απευθυνθούν στο γιατρό, προκαλεί στην υγεία τους μεγαλύτερη βλάβη από όσην είναι ποτέ δυνατό να προκαλέσουν οι γιατροί προσφέροντάς τους τις υπηρεσίες τους…
Μόνο στην Κίνα –τουλάχιστον σε πρώτη ματιά- φαίνεται να εμφανίζεται μια αντίθετη τάση: η στοιχειώδης περίθαλψη παρέχεται από μη επαγγελματίες τεχνικούς της υγείας, με τη συνδρομή μαθητευομένων, που παρατούν την κανονική τους δουλειά στο εργοστάσιο όταν καλούνται να βοηθήσουν ένα μέλος της ταξιαρχίας τους…
Τα επιτεύγματα της Κίνας στο υγειονομικό τομέα κατά τα τέλη της δεκαετίας του 1960 έχουν αποδείξει, μάλλον τελεσίδικα, μία αλήθεια που από καιρό συζητιόταν: ότι σχεδόν όλα τα αποδεδειγμένως αποτελεσματικά τεχνικά υγειονομικά μέσα μπορούν, μέσα σε λίγους μήνες, να τα μάθουν και επιδέξια να τα χειρίζονται εκατομμύρια ειδικοί…
Το χρήμα ενδέχεται ν’ αποτελεί πάντα απειλή για την υγεία. Το περισσότερο απ’ όσο πρέπει χρήμα, την καταστρέφει. Πέρα από ένα ορισμένο σημείο, αυτό που μπορεί να παραγάγει ή ν’ αγοράσει το χρήμα περιορίζει την έκταση της «ζωής» που έχουμε επιλέξει εμείς οι ίδιοι. Όχι μόνον η παραγωγή, αλλά και η κατανάλωση επιδεινώνει τη στενότητα χρόνου, χρήματος και επιλογών. Συνεπώς, η αίγλη των ιατρικών βασικών αγαθών υπονομεύει οπωσδήποτε την υγεία των ανθρώπων που σε ένα δεδομένο περιβάλλον εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από το έμφυτο και επίκτητο σθένος τους. Όσο πιο πολύ χρόνο, μόχθο και θυσίες αφιερώνει ένας λαός για να παράγει ιατρική ως εμπόρευμα, τόσο πιο σημαντικά θα είναι το παραπροϊόν: δηλαδή η πλάνη ότι η κοινωνία έχει κάπου φυλαγμένο ένα απόθεμα υγείας που μπορεί να το αξιοποιήσει και να το διοχετεύσει στην αγορά. Το χρήμα λειτουργεί αρνητικά, όταν λειτουργεί ως δείκτης της υποβάθμισης των αγαθών και των υπηρεσιών που δεν μπορούν ν’ αγοραστούν. Όσο μεγαλύτερο είναι το τίμημα που πληρώνουμε για να πετύχουμε την ευεξία, τόσο μεγαλύτερο πολιτικό βάρος έχει η απαλλοτρίωση της προσωπικής μας υγείας…
Η εισβολή των φαρμάκων
Έχει γίνει του συρμού να κατηγορούμε τις πολυεθνικές φαρμακευτικές εταιρίες για την κατάχρηση φαρμακευτικών σκευασμάτων που χορηγούνται με ιατρική συνταγή. Τα κέρδη τους είναι υψηλά και ο έλεγχος που ασκούν στην αγορά πρωτοφανής. Επί μια δεκαπενταετία, τα κέρδη της φαρμακοβιομηχανίας ξεπερνούν τα κέρδη όλων των άλλων βιομηχανιών που είναι εισηγμένες στο Χρηματιστήριο. Οι τιμές των φαρμακευτικών σκευασμάτων ελέγχονται και μαγειρεύονται: το ίδιο φιαλίδιο που πουλιέται δύο δολάρια στο Σικάγο ή στη Γενεύη όπου παρασκευάζεται, πουλιέται δώδεκα δολάρια σε μια φτωχή χώρα στην οποία δεν υπάρχει ανταγωνισμός. Η προσπάθεια των παραγωγών να πουλήσουν στοχεύει τον «ουσιαστικό καταναλωτή», το γιατρό, που γράφει μεν τη συνταγή αλλά δεν πληρώνει το φάρμακο από την τσέπη του. Για να προωθήσει το Βάλιουμ, η εταιρία Hofman-La Roche δαπάνησε διακόσια εκατομμύρια δολάρια μέσα σε μια δεκαετία: πλήρωνε περίπου διακόσιους γιατρούς τον χρόνο για να συγγράφουν επιστημονικά άρθρα για τις ιδιότητές του.
Σε όλες τις χώρες, οι γιατροί δουλεύουν ολοένα περισσότερο με δύο ομάδες εθισμένων: μ’ εκείνους στους οποίους χορηγούν συνταγές για φάρμακα και μ’ εκείνους που υποφέρουν από τις επιπτώσεις των φαρμάκων. Όσο πιο πλούσια είναι μια κοινωνία, τόσο μεγαλύτερο είναι το επί τις εκατό ποσοστό των ανθρώπων που ανήκουν στις δύο παραπάνω ομάδες. Συνεπώς, το να καταλογίζουμε στη φαρμακοβιομηχανία τον εθισμό των ανθρώπων στα φάρμακα που χορηγούνται με ιατρική συνταγή είναι εξ ίσου άστοχο με το να καταλογίσουμε στη Μαφία τη χρήση παράνομων ναρκωτικών…
Η πλάνη που θέλει την κοινωνία να έχει κολλήσει παντοτινά στην εποχή των φαρμάκων είναι ένα δόγμα στο οποίο μένουν προσκολλημένοι αυτή που χαράσσουν την πολιτική σε θέματα ιατρικής: ταιριάζει με το βιομηχανοποιημένο άνθρωπο. Ο άνθρωπος αυτός έχει μάθει ν’ αγοράζει ό,τι του αρέσει. Δεν το κουνάει ρούπι χωρίς μεταφορικό μέσον. Το περιβάλλων του τον έχει κάνει ανίκανο να βαδίζει, να μαθαίνει και να αισθάνεται ότι ελέγχει το σώμα του. Το να πάρει ένα φάρμακο, άσχετο από το ποιό και για ποιό λόγο, είναι μια τελευταία ευκαιρία να διεκδικήσει τον έλεγχο πάνω στον εαυτό του, να τα βγάλει πέρα μονάχος του με το σώμα του και να μην αφήσουν να τον κουμαντάρουν άλλοι…
Η ζωή έχει περιοριστεί σε μια «διάρκεια», σ’ ένα στατιστικό φαινόμενο που, καλού – κακού, θα πρέπει να το σχεδιάζουν και να το διαμορφώνουν ορισμένοι θεσμοί. Αυτή η διάρκεια ζωής αρχίζει με τσεκ απ πριν τη γέννα, οπότε ο γιατρός αποφασίζει εάν και πως θα γεννηθεί το έμβρυο, και θα τελειώσει σ’ ένα σημείο μιας γραφικής παράστασης, που θα επιβάλει να σταματήσει η παροχή οξυγόνου. Οι άνθρωποι ανταγωνίζονται τους διπλανούς τους συγκρίνοντας τα «τσεκ-απ» τους, μία αγγλική λέξη που έχει περάσει στο γαλλικό, το σέρβικο, το ισπανικό, το μαλαισιανό και το ουγγρικό λεξιλόγιο (σήμερα έχει καθιερωθεί σε ολόκληρο τον πλανήτη). Καθώς η νοσηλευτική θεραπευτική αγωγή εστιάζει ολοένα περισσότερο σε συνθήκες στις οποίες είναι αναποτελεσματική, πολυδάπανη και επώδυνη, η ιατρική έχει αρχίσει να πλασάρει στην αγορά την πρόληψη…
Οι άνθρωποι μετατρέπονται σε αρρώστους χωρίς να είναι άρρωστοι. Έτσι, η ιατρικοποίηση της πρόληψης γίνεται άλλο ένα σημαντικό σύμπτωμα της κοινωνικής ιατρογένεσης. Εμφανίζει την τάση να μετατρέψει την προσωπική μου ευθύνη για το μέλλον μου σε χειραγώγησή μου από μια υπηρεσία…

Οι γέροντες και τα παιδιά εύκολα «θύματα»
Σε κάθε στάδιο της ζωής τους, οι άνθρωποι αχρηστεύονται με τρόπο που προσιδιάζει στην ηλικία τους. Οι γέροι αποτελούν το πιο εξόφθαλμο παράδειγμα: είναι θύματα θεραπευτικών αγωγών που προορίζονται για μια ανίατη κατάσταση…
Το αίτημα για περίθαλψη των γερόντων έχει επεκταθεί όχι απλώς επειδή επιβιώνουν περισσότεροι γέροντες, αλλά επειδή υπάρχουν άνθρωποι που αξιώνουν ρητά να τους νοσηλεύουν στα γηρατειά τους…
Η ιατρική δεν μπορεί να κάνει πολλά για την αρρώστια που σχετίζεται με τα γηρατειά ακόμα λιγότερα μπορεί να κάνει για τον ερχομό και τη βίωση των ίδιων των γηρατειών. Δε μπορεί να θεραπεύσει τα καρδιαγγειακά νοσήματα, τους περισσότερους καρκίνους, την αρθρίτιδα, την προχωρημένη κύρωση, ούτε καν το κοινό κρυολόγημα. Ευτυχώς που μπορεί να μετριαστεί κάπως ο πόνος που αισθάνονται οι γέροντες. Αλλά, δυστυχώς, οι περισσότερες θεραπείες που παρέχονται σε γέροντες και απαιτούν την παρέμβαση επαγγελματιών, όχι μόνο εμφανίζουν την τάση να επιδεινώνουν τον πόνο τους αλλά και τον παρατείνουν κιόλας αν πετύχουν…
Ό, τι έχει κάνει ο ιατρικός χαρακτηρισμός στο τέλος της ζωής, το έχει κάνει και στην αρχή της. Όπως ακριβώς η εξουσία του γιατρού επικυρώθηκε πρώτα πάνω στα γηρατειά, και μετά επεκτάθηκε στα πρώτα χρόνια μετά τη συνταξιοδότηση και την κλιμακτήριο, έτσι και η εξουσία στο θάλαμο τοκετού, που χρονολογείτε από τον 19ο αιώνα, επεκτάθηκε στον παιδικό σταθμό, στο νηπιαγωγείο και στη σχολική τάξη· έτσι ιατρικοποίησε τη νηπιακή, την παιδική και την εφηβική ηλικία…
Για πάρα πολλούς αρρώστους, ισχύει ότι όποιοι δέχονται λιγότερη θεραπευτική αγωγή, εμφανίζουν μεγαλύτερη πρόοδο. «Για τον άρρωστο, όσο λιγότερο, τόσο καλύτερο», είπε ο Ιπποκράτης. Τις περισσότερες φορές, το καλύτερο που μπορεί να κάνει ένας καταρτισμένος και ευσυνείδητος γιατρός είναι να πείσει τον ασθενή ότι μπορεί να συμβιώσει με τη διαταραχή του, να τον βεβαιώσει ότι τελικά θα γίνει καλά ή ότι θα του δώσει μορφίνη όποτε χρειαστεί, ότι θα κάνει γι’ αυτόν ότι θα έκανε η γιαγιά του και ότι θα πρέπει να έχει εμπιστοσύνη στη φύση.

Αν και γιατροί ήταν πράγματι πρωτοπόροι στην αντισηψία, την ανοσοποίηση και την εύρεση συμπληρωμάτων διατροφής, γιατροί μπλέχτηκαν και στη μετάβαση από το βυζί στο μπιμπερό, που μετέτρεψε το βυζασταρούδι σε μοντέρνο μωρό και έριξε στις φάμπρικες τις εργαζόμενες μητέρες, οι οποίες καταναλώνουν ό,τι έτοιμο πλασάρει η βιομηχανία. Η ζημιά που κάνει στους φυσικούς ανοσοποιητικούς μηχανισμούς (που τους ενισχύει το μητρικό γάλα) η μετάβαση αυτή, καθώς και ο φυσικός και συναισθηματικός κλονισμός που προκαλεί στα μωράκια το τάισμα με το μπιμπερό, αντισταθμίζει με το παραπάνω τα οφέλη που μπορούν να προσφέρουν σ’ έναν πληθυσμό οι επιμέρους ανοσοποιήσεις.
Καθώς το μπιμπερό γίνεται σύμβολο ανώτερης κοινωνικής θέσης, νέες αρρώστιες χτυπούν τα παιδάκια που τους αρνήθηκαν το βυζί, αφού οι μανάδες δεν έχουν πια τις πατροπαράδοτες γνώσεις για ν’ ασχοληθούν με τα μωρά που δεν συμπεριφέρονται πια σαν βυζανιάρικα. Τα βρέφη γίνονται νέοι καταναλωτές των ιατρικών φροντίδων και των κινδύνων τους. Όλες αυτές τις φυσικές διαταραχές, που οφείλονται σ’ αυτήν ακριβώς την αντικατάσταση του μητρικού γάλακτος από παιδικές τροφές της αγοράς, δύσκολα θα τις αντισταθμίσουν τα οφέλη από την νοσηλευτική ιατρική παρέμβαση σε παιδικές αρρώστιες και από τη χειρουργική επανόρθωση σε εκ γενετής κουσούρια, από λαγωχειλία μέχρι καρδιακή ανεπάρκεια. Η ιατρική δεν αντανακλά απλώς την πραγματικότητα. Ενισχύει και αναπαράγει τη διαδικασία που υπονομεύει τα κοινωνικά προστατευτικά κουκούλια μέσα στα οποία εξελίχθηκε ο άνθρωπος… Μετατρέποντας το νεογέννητο σε ασθενή που περιθάλπεται στο νοσοκομείο ώσπου να πιστοποιηθεί η υγεία του, και ορίζοντας το παράπονο της γιαγιάς ως ανάγκη της για θεραπευτική αγωγή και όχι για αντιμετώπισή της με υπομονή και σεβασμό, το ιατρικό εγχείρημα όχι μόνο θεμελιώνει με βιολογικά επιχειρήματα την αντιμετώπιση του ανθρώπου ως καταναλωτή αλλά πιέζει να κλιμακωθεί ακόμη περισσότερο η μεγαμηχανή. Το επόμενο λογικό βήμα του ιατρικο-κοινωνικού ελέγχου θα είναι η επιλογή εκείνων που ταιριάζουν με τη μηχανή αυτή…

Ιεραποστολικός ζήλος και ποσοστά αποτυχίας
Η αρχή της ιατρικής λήψης αποφάσεων, σπρώχνει το γιατρό να επιδιώκει να εξασφαλιστεί, προτιμώντας να διαγνώσει αρρώστια παρά υγεία.
Η κλασσική απόδειξη της προκατάληψης δόθηκε μ’ ένα πείραμα που έγινε το 1934. Σε μια εξέταση 1.000 εντεκάχρονων παιδιών από τα δημόσια σχολεία της Νέας Υόρκης βρέθηκε ότι από το 61% είχαν αφαιρεθεί οι αμυγδαλές. Τα υπόλοιπα 39% εξετάστηκαν από και ομάδα γιατρών, που έκρινα ότι το 45% από τα παιδάκια έπρεπε να κάνουν εγχείρηση για να τους αφαιρεθούν οι αμυγδαλές. Τα άλλα, έκριναν, δεν είχαν ανάγκη από εγχείρηση. Αυτά τα υπόλοιπα παιδάκια τα εξέτασε μια άλλη ομάδα γιατρών, που σύστησαν ν’ αφαιρεθούν οι αμυγδαλές από το 46% των παιδιών (τα οποία είχαν απομείνει από την πρώτη εξέταση!). Όταν τα παιδάκια που τελικά απέμειναν εξετάστηκαν από μία τρίτη ομάδα γιατρών, παραπλήσιο ποσοστό θεωρήθηκε πως είχε ανάγκη να του αφαιρεθούν οι αμυγδαλές! Έτσι, έπειτα από τρεις εξετάσεις, απέμειναν μόνο 65 παιδάκια που θεωρήθηκε πως δεν ήταν ανάγκη να τους αφαιρεθούν οι αμυγδαλές. Τα παιδάκια αυτά δεν υποβλήθηκαν σε άλλη εξέταση επειδή δεν υπήρχαν άλλοι γιατροί. Το πείραμα έγινε σε κλινική στην οποία οι ιατρικές υπηρεσίες παρέχονταν δωρεάν, άρα αυτή η στάση των γιατρών δεν μπορεί ν’ αποδοθεί στη φιλοχρηματία τους. Η διαγνωστική προκατάληψη υπέρ της αρρώστιας συνδυάζεται με συχνά διαγνωστικά σφάλματα. Η ιατρική δεν αρκείται να καταχωρεί, με ιεραποστολικό ζήλο, τους ανθρώπους σε αμφισβητήσιμες κατηγορίες. Το κάνει αυτό μ’ ένα ποσοστό αποτυχίας που δεν θα μπορούσε να το ανεχθεί κανένα δικαστικό σύστημα…. Οι μη τεχνικές λειτουργίες επικρατούν σαφώς στην αφαίρεση των αδενοειδών εκβλαστήσεων του ρινοφάρυγγα: περισσότερες από το 90% του συνόλου των αφαιρέσεων αμυγδαλών που έχουν γίνεις τις Η.Π.Α. είναι περιττές, από τεχνική άποψη. Κι όμως, το 20 με 30% των παιδιών υποβάλλονται ακόμη στην εγχείρηση αυτή. Το ένα παιδί στα χίλια πεθαίνει πάνω στην εγχείρηση ή εξ’ αιτίας της. Δεκαέξι παιδιά στα χίλια υποφέρουν από σοβαρές επιπλοκές. Όλα τους χάνουν πολύτιμους ανοσοποιητικούς μηχανισμούς. Όλα τους, υφίστανται μια συναισθηματική επιθετικότητα: φυλακίζονται στο νοσοκομείο, αποχωρίζονται τους γονιούς τους και γνωρίζουν την αδικαιολόγητη και συνήθως πομπώδη κτηνωδία του ιατρικού κατεστημένου. Το παιδί μαθαίνει να εκτίθεται σε τεχνικούς που, ενώπιών του χρησιμοποιούν μια ξένη γλώσσα για να εκφέρουν κρίσεις για το σώμα του. Μαθαίνει ότι το σώμα του ενδέχεται να δεχθεί εισβολή από ξένους, για λόγους που μόνον εκείνοι γνωρίζουν. Και μαθαίνει να αισθάνεται περήφανο που ζει σε μια χώρα στην οποία η κοινωνική ασφάλιση πληρώνει τους γιατρούς για να το μυήσουν στη ζωή… Η διάγνωση επιδεινώνει πάντα την κατάθλιψη, προσδιορίζει την ανικανότητα, επιβάλει την απραξία και οδηγεί τους ανθρώπους να παραδεχθούν ότι δεν πρόκειται να θεραπευτούν. Τους δημιουργεί αβεβαιότητα και τους κάνει να εξαρτώνται από μελλοντικά ιατρικά ευρήματα που, όλα τους, προκαλούν απώλεια της αυτονομίας των ανθρώπων να ορίζουν οι ίδιοι των εαυτό τους. Περιορίζει, επίσης, τον άνθρωπο σ` έναν ιδιαίτερο ρόλο, τον διαχωρίζει από τους φυσιολογικούς και τους υγιείς, και αξιώνει από αυτόν να υποταχθεί στην εξουσία ενός εξειδικευμένου προσωπικού. Από τη στιγμή που μια κοινωνία οργανώνεται για το προληπτικό κυνήγι της αρρώστιας, δίνει στη διάγνωση διαστάσεις επιδημίας. Ο έσχατος αυτός θρίαμβος της θεραπευτικής κουλτούρας μετατρέπει την ανεξαρτησία του μέσου υγιούς ανθρώπου σε ανυπόφορη μορφή παρέκκλισης. Μακροπρόθεσμα, η κύρια δραστηριότητας μιας τέτοιας κοινωνίας που προσανατολίζεται προς τα εσωστρεφή συστήματα οδηγεί στην παραγωγή, μέσα στη φαντασία των ανθρώπων, του προσδόκιμου ζωής ως εμπορεύματος…
Η διενέργεια πρώιμων διαγνωστικών ενισχύει την πεποίθηση των ανθρώπων πως είναι μηχανές, που η διάρκεια της ζωής τους εξαρτάται από τις επισκέψεις στα συνεργεία συντήρησης. Έτσι, όχι μόνον αισθάνονται υποχρεωμένοι, αλλά πιέζονται κιόλας να πληρώνουν τα έξοδα για τις έρευνες αγοράς και την προώθηση των πωλήσεων του ιατρικού κατεστημένου…

Καταληκτικές τελετές στα νοσοκομεία
Οι άνθρωποι πιστεύουν ότι αν μπουν στο νοσοκομείο, έχουν περισσότερες πιθανότητες να επιβιώσουν αν τους τύχει κάτι. Με ορισμένες σαφείς εξαιρέσεις, σφάλουν ακόμη και σ’ αυτό. Περισσότεροι άνθρωποι πεθαίνουν τώρα γιατί η παρέμβαση σε κάτι έκτακτο έχει για επίκεντρο της το νοσοκομείο, από όσους μπορούν να σωθούν με τις ανώτερες τεχνικές δυνατότητες που έχει ένα νοσοκομείο…
Ο φόβος που έχουν οι συγκαιρινοί μας για έναν μη υγιεινολογικό θάνατο κάνει τη ζωή να μοιάζει με αγώνα δρόμου, που οδηγεί σε μια καταληκτική σκληρή σύγκρουση και έχει κλονίσει απαράμιλλα την εμπιστοσύνη του ανθρώπου στον εαυτό του. Έχει καλλιεργήσει την πεποίθηση ότι ο άνθρωπος σήμερα έχει χάση την αυτονομία του να καταλαβαίνει πως έχει έρθει η ώρα του και να παίρνει στα χέρια του το θάνατό του. Η άρνηση του γιατρού ν’ αναγνωρίσει το σημείο πέρα από το οποίο παύει να είναι χρήσιμος ως θεραπευτής και ν’ αποτραβηχτεί όταν στο πρόσωπο του ασθενούς του εμφανίζεται ο θάνατος, τον έχει μετατρέψει σε παράγοντα που ευνοεί την ανευθυνότητα ή την πλήρη συγκάλυψη. Η απροθυμία του αρρώστου να πεθάνει μονάχος του, τον καθιστά αξιολύπητα εξαρτημένο. Έχει τώρα χάσει την πίστη του στην ικανότητά του να πεθαίνει, στην καταληκτική μορφή που μπορεί να πάρει η υγεία, και έχει αναγάγει σε σημαντικό το δικαίωμά του να τον αποτελειώνουν επαγγελματίες…

Όταν η ιατρική γίνεται μαύρη μαγεία

Ακόμη και στις περιπτώσεις που ο γιατρός διαθέτει τον τεχνικό εξοπλισμό για να παίξει τον τεχνικό ρόλο που φιλοδοξεί να παίξει, επιτελεί αναπόφευκτα και λειτουργίες θρησκευτικές, μαγικές, ηθικές και πολιτικές. Στην κάθε μία από τις λειτουργίες αυτές ο σύγχρονος γιατρός είναι περισσότερο παθογόνος παρά θεραπευτής ή απλώς ανώδυνος… Η μαγεία είναι αποτελεσματική εάν και όταν η επιδίωξη του αρρώστου και του μάγου συμπίπτουν, μολονότι η επιστημονική ιατρική χρειάστηκε πολύ καιρό για ν` αναγνωρίσει πως οι γιατροί είναι μάγοι μερικής απασχόλησης…
Μπορούμε να υποστηρίξουμε ότι σε εκείνες ακριβώς τις στενές περιοχές, τις οποίες η ιατρική υψηλού κόστους έχει γίνει πιο ειδικά αποτελεσματική, οι συμβολικές της παρενέργειες βλάπτουν πιο εντυπωσιακά την υγεία: η πατροπαράδοτη ιατρική λευκή μαγεία, που υποβοηθούσε τις προσπάθειες του ίδιου του αρρώστου να γιατρευτεί, έχει πια γίνει μαύρη μαγεία…
Οι ιατρικές μέθοδοι μετατρέπονται σε μαύρη μαγεία όταν, αντί να κινητοποιήσουν τις δυνάμεις αυτοίασης του αρρώστου, τον μετατρέπουν σε νωθρό και φενακισμένο ηδονοβλεψία της θεραπείας του.
Οι ιατρικές μέθοδοι μετατρέπονται σε θρησκεία της αρρώστιας, όταν εκτελούνται σαν ιεροτελεστίες που κατευθύνουν όλες τις προσδοκίες των αρρώστων στην επιστήμη και τους αξιωματούχους της, αντί να ενθαρρύνουν τους αρρώστους ν’ αναζητήσουν μια δημιουργική ερμηνεία της δύσκολης θέσης τους ή να βρουν ένα αξιοθαύμαστο πρότυπο ανθρώπου –του παρελθόντος ή του παρόντος – που έμαθε να υποφέρει. Οι ιατρικές μέθοδοι ενισχύουν ακόμη περισσότερο την αρρώστια με τον ηθικό εξευτελισμό, όταν απομονώνουν τον άρρωστο σ’ ένα περιβάλλον στο οποίο βρίσκονται μόνο επαγγελματίες της υγείας και δεν παρέχουν στην κοινωνία τα κίνητρα ούτε και διαμορφώνουν τις πειθαρχίες που κάνουν την κοινωνία πιο ανεκτική απέναντι στον άρρωστο. Ο μαγικός όλεθρος, η θρησκευτική βλάβη και ο ηθικός εξευτελισμός που δημιουργούνται με το πρόσχημα των βιοιατρικών επιδιώξεων είναι αποφασιστικής σημασίας μηχανισμοί που συντελούν στην κοινωνική ιατρογένεση. Συγχωνεύονται με την ιατρικοποίηση του θανάτου…
Ολοένα περισσότεροι άνθρωποι γνωρίζουν μη συνειδητά πως είναι άρρωστοι, ότι τους κουράζουν και η δουλειά και η απραξία. Αλλά θέλουν ν’ ακούν το ψέμα ότι δήθεν πάσχουν από μια σωματική αρρώστια, γιατί αυτό τους απαλλάσσει από κοινωνικές και πολιτικές ευθύνες. Θέλουν το γιατρό τους να λειτουργεί και ως δικηγόρος και ως παπάς. Ως δικηγόρος, ο γιατρός απαλλάσσει τον άρρωστο από τα κανονικά του καθήκοντα και του δίνει τη δυνατότητα να πάρει χρήματα από το ασφαλιστικό κεφάλαιο που τον υποχρέωσαν να συσσωρεύσει. Ως παπάς, γίνεται συνεργός του αρρώστου, αφού τον βοηθά να πλάσει τον μύθο πως είναι αθώος, θύμα των βιολογικών μηχανισμών, και όχι ακαμάτης, άπληστος ή φθονερός λιποτάκτης από τους κοινωνικούς αγώνες που επιδιώκουν να ξανακάνουν τους ανθρώπους κυρίους των εργαλείων της δουλειάς τους. Η κοινωνική ζωή γίνεται ένα δούναι και λαβείν θεραπείας: ιατρικής, ψυχιατρικής, παιδαγωγικής ή γηριατρικής. Η αξίωση να σου παρασχεθεί θεραπευτική αγωγή γίνεται πολιτικό καθήκον, η δε ιατρική πιστοποίηση γίνεται ισχυρό μέσον κοινωνικού ελέγχου….

Να είσαι άνθρωπος δεν σημαίνει απλώς ν’ ανασαίνεις, σημαίνει και να ελέγχεις την αναπνοή σου με τεχνικές τύπου γιόγκα, έτσι ώστε ν’ ακούς κατά την εισπνοή και την εκπνοή τη φωνή του Θεού να λέει τ’ όνομά του: hu Allah. Η υγεία όπως την βλέπει μια κουλτούρα, σχετίζεται στενά με το πώς αντιμετωπίζει η αντίστοιχη κοινωνία τη ζωή, τη γιορτή, τα βάσανα και το θάνατο. Όλες οι παραδοσιακές κουλτούρες επηρεάζουν την υγεία των ατόμων της κοινωνίας τους γιατί εφοδιάζουν τα άτομα με τα μέσα που τους επιτρέπουν να κάνουν υποφερτό τον πόνο, να καταλαβαίνουν την αρρώστια ή την αναπηρία και να δίνουν νόημα στη σκιά του θανάτου. Σε τέτοιες κουλτούρες η υγειονομική περίθαλψη είναι πάντα ένα πρόγραμμα που ρυθμίζει το φαγητό, το ποτό, την εργασία, την αναπνοή τον έρωτα, τη διάπλαση των πολιτών, την άσκηση το τραγούδι την ονειροπόληση, τη διεξαγωγή του πολέμου και την ανοχή των βασάνων. Η θεραπεία είναι, στο μεγαλύτερο μέρος της, ένας πατροπαράδοτος τρόπος παρηγοριάς, περίθαλψης και τόνωσης των ανθρώπων ενόσω γιατρεύονται. Η περίθαλψη των αρρώστων είναι, στο μεγαλύτερο μέρος της, μία μορφή ανοχής που αγκαλιάζει όλους τους πάσχοντες. Επιβιώνουν μόνο εκείνες οι κουλτούρες που παρέχουν έναν βιώσιμο κώδικα, προσαρμοσμένο στη γενετική διαμόρφωση μιας ομάδας, στην ιστορία, το περιβάλλον της, και στις ιδιάζουσες προκλήσεις που αντιπροσωπεύουν γι` αυτήν οι ανταγωνιστικές γειτονικές ομάδες. Η ιδεολογία που προωθεί το ιατρικό εγχείρημα της εποχής μας, το οποίο ισοπεδώνει τις τοπικές ιδιομορφίες, αντιστρατεύεται όλες τις παραπάνω λειτουργίες. Υπονομεύει ριζικά τη συνέχεια των παλαιών πολιτισμικών προγραμμάτων και εμποδίζει την εμφάνιση νέων, που θα παρείχαν ένα πρότυπο για την αυτοπερίθαλψη και τα βάσανα… Οι θεραπευτικές εξαρτήσεις διαποτίζουν και χρωματίζουν τις παραγωγικές σχέσεις. Ο Homo Sapiens, που αντίκρισε το μύθο ζώντας σε μια φυλή και ωρίμασε όντας πολίτης, εκπαιδεύεται τώρα γα να γίνει ισόβια τρόφιμος ενός βιομηχανικού κόσμου. Η ιατρικοποίηση της βιομηχανικής κοινωνίας ωριμάζει πλήρως τον ιμπεριαλιστικό της χαρακτήρα.

Παραπομπές: 1) Adolf Portman, Zoologie und das neue Bild des Menschen, Rowohlt, Humburg 1956
2) Peter Dedwick, Illness, Mental and Otherwise: “All Illnesses Express a SosialJudgement”, Hastings Cender Studies 1, no 3, 1973
3) Henry E. Sigerist, A History of Medicine, vol. I, Primitive and Arxaic Medicine , OxphordUNIV. Pr.,N. York 1967. Erwin H. Ackerknecht, “Primitive Medicine and CulturePatterns”, Bulletin of the History of Medicine1, Nov. 1942: 545-74
4) F.L.Dunn, “Traditional Asian Medicine and Cosmopolitan Medicine as Adaptive Systems”, Univ. of California
5) Ina- Maria Greverus, Der Territoriale Mensch: Ein literaturanthropologische Versuch zun Heimathanonen, Athenaum, Frankfurt1972 W.E. Muhlmann, “DaProblem der Umwelt beim Menschen”, Zeitschrift fur Morfologia und Anthropologia 4, 1952: 153-81 Arnold Gehlen, Die Seele im technischen Zeitalter. Sozialpsychologische Probleme in der industriellen Gesellschaft, Rowohlt, Hamburg1957 P. Berger. B. Berger, M. Kellner, The Homeless Mind, Vintage Books, N. York 1974
6) Herbert Pluge, Der Mensch und sein Leid, Niemeyer, Tubingen 1967. F.J.J. Buytengijk, Mensch and Tier, Rowohlt, Hamburg 1958, F.J.J. Buytengijk, Prolegomena to an Anthropological Physiology, Duquesne Univ. Pr., Pittsburgh Pa. 1974
7) Heinrich Schiperges, Utopien der Medizin: Gesschichte und Kritik der atzlichen Ideologie des 19 jh., Muller, Saltzburg 1966
8) Derec J. De Solla Price, Little Scince, Big Sience, Columbia Univ. Pr., N. York 1963
9) J. N. Weisfert, “Das Problem des Schwindsuchtskranken in Drama und Roman”, Deutscher Jurnalistenspiegel 3, 1927: 579-82 10) Rene και Jean Dubos, The White Plague: Tuberculosis, Man, and Society, Little, Brown, Boston 1953

Ο Ιβάν Ίλιτς (1926-2002) γεννήθηκε στη Βιέννη. Σπούδασε χημεία στη Φλωρεντία και ιστορία στο Ζάλτσμπουργκ, κατόπιν έγινε κληρικός (σπούδασε στο Γρηγοριανό Πανεπιστήμιο του Βατικανού) και πήγε στην Αμερική (στο Πουέρτο Ρίκο) ως ιερωμένος της Καθολικής εκκλησίας. Από το 1967 διέρρηξε τους δεσμούς του με την επίσημη εκκλησία, αλλά συνέχισε να ζει στην Αμερική. Το 1961 ίδρυσε στην Κουερναβάκα του Μεξικού το Κέντρο Διαπολιτισμικής Τεκμηρίωσης (CIDOC) στο οποίο οργανώνονταν σεμινάρια στα οποία συμμετείχαν άνθρωποι απ’ όλο τον κόσμο. Άσκησε δριμύτατη κριτική στη σύγχρονη βιομηχανική κοινωνία με τα βιβλία του.