Κοινωνική Ασφάλιση: Όχι άλλη ασφάλεια!!

Ναι, η κοινωνική ασφάλιση είναι το Κράτος!»,απαντούσε ο Πιέρ Κλάστρ, όταν αναφερόταν σε ζητήματα περίθαλψης και κοινωνικής ασφάλισης. Στο πρόσφατα μεταφρασμένο στα ελληνικά βιβλίο: Στοχασμοί πάνω στην έννοια του Κράτους-συνέντευξη με τον Πιέρ Κλάστρ, εκδ. Futura, ο γάλλος ανθρωπολόγος σε ένα σημείο της συνέντευξής του περιγράφει τα εξής (οι υπογραμμίσεις είναι δικές μας):

«Σαφώς και η ανταλλαγή αγαθών αποτελεί υποχρέωση, με τον ίδιο τρόπο που στις δικές μας κοινωνίες αποτελεί υποχρέωση το να κάνεις δώρο στο ανήψι σου ή να προσφέρεις λουλούδια στη γιαγιά σου. Επί πλέον, το συγκεκριμένο δίκτυο είναι εκείνο που προσδιορίζει αυτό που θα μπορούσαμε να αποκαλέσουμε ως‘‘κοινωνική διασφάλιση”. Σε ποιόν μπορεί να στηριχτεί το άτομο που ζει σε μια πρωτόγονη κοινωνία; Στους συγγενείς του. Ο μόνος τρόπος για να δείξουμε ότι προεξοφλούμε, σε περίπτωση ανάγκης, τη βοήθεια των εξ αίματος και εξ αγχιστείας συγγενών μας, είναι να τους προσφέρουμε τροφή, είναι ένα μόνιμο κύκλωμα ανταλλαγής μικρών δώρων. Δεν είναι περίπλοκο, όταν μαγειρεύουν οι γυναίκες, όταν το κρέας ή οτιδήποτε άλλο είναι έτοιμο, παρατηρούμε ότι αμέσως η ίδια γυναίκα ή ένα παιδί που στέλνει γι’ αυτό το λόγο, προσφέρει μια μικρή ποσότητα τροφής, σχεδόν συμβολική –δεν πρόκειται περί γεύματος– στον τάδε ή τον δείνα. Σχεδόν πάντα, σε τέτοιες περιπτώσεις, ανταλλαγής αγαθών, πρόκειται για συγγενείς. Για ποιόν λόγο, λοιπόν, συμβαίνει αυτό; Επειδή γνωρίζουμε ότι και εκείνοι θα κάνουν ακριβώς το ίδιο πράγμα, γνωρίζουμε ότι μπορούμε να υπολογίζουμε σε αυτούς σε περίπτωση ανάγκης, καταστροφής… πρόκειται περί διασφάλισης, περί κοινωνικής ασφάλειας. Είναι μια μορφή κοινωνικής ασφάλειας που δεν πηγάζει από το Κράτος, αλλά από τις συγγενικές σχέσεις».

Αντίθετα, στις σύγχρονες δυτικές κοινωνίες είναι σχεδόν καθολική η πεποίθηση των ανθρώπων ότι το Κράτος είναι κοινωνικά υπόχρεο να εξασφαλίζει την λεγόμενη κοινωνική ασφάλιση και ταυτόχρονα να αποδίδει τα «χρωστούμενα» σε κάποια χρονική στιγμή, που πολλές φορές και από πολλούς φαντάζουν ως «κεκτημένα».Κατ’ αρχήν, θεωρούμε ότι είναι ξεκάθαρο και σαφές ότι τίποτα δεν είναι κεκτημένο και χρωστούμενο στα πλαίσια μια κρατικής-εξουσιαστικής δομής. Τίποτα δεν μπορεί να θεωρηθεί έτσι όταν οι διεκδικήσεις που έγιναν κατακτήσεις δεν ξερίζωσαν την ιεραρχία και οποιαδήποτε εξουσιαστική κυριαρχία από τις ζωές μας. Αυτοί που έχουν το μαχαίρι και το καρπούζι μοιράζουν φέτες όποτε αυτοί κρίνουν και σταματούν όποτε το αποφασίσουν, έτσι απλά. Έχουν την υπομονή, όταν κρίνουν ότι αυτό είναι το ευνοϊκότερο γι’ αυτούς, να παραχωρήσουν κατιτίς. Και φυσικά, για τους ενδοεξουσιαστικούς πολιτικούς σχηματισμούς, αυτή η παραχώρηση παρουσιάζεται ως διεκδίκηση και κατάκτηση κάποιου αριστερού κομπάρσου, που καταφέρνει και πιστώνεται ψηφοθηρικά το ανάχωμα που ουσιαστικά κάθε φορά θέτει στις απελευθερωτικές διεργασίες. Το ζήτημα της δράσης και της αντίδρασης από την πλευρά των καταπιεσμένων είναι μια άλλη παράμετρος. Στη παρούσα φάση εξετάζουμε την έννοια του κεκτημένου που θεωρούμε ότι δεν έχει καμία σχέση με την πραγματικότητα. Απεναντίας, η λεγόμενη κατάκτηση είναι απλούστατα μια περιστασιακή ή χρονικά, ελεγμένη παροχή με ημερομηνία λήξης για τους υπηκόους της. Όπως, επίσης, αποτελεί αυτονόητη συνθήκη, ότι η μισθωτή εργασία δεν είναι δικαίωμα για όλους. Δεν έχουμε και ούτε επιζητούμε δικαίωμα στη σκλαβιά· η εργασία είναι απαραίτητο συστατικό στη ζωή μας κάτω από όρους μη εξουσιαστικούς και ισότιμους.

Η πολιτική της κοινωνικής ασφάλισης, εκ μέρους του Κράτους, αποτελεί μια ευρέως διαδεδομένη πρακτική. Οι κοινωνικές παροχές που δίδονται ή δίδονταν από διάφορα δυτικά ισχυρά οικονομικά κράτη (π.χ. Γερμανία, Καναδά) έχουν πεπερασμένο χρόνο και καθορίζονται κάθε φορά από την εκάστοτε κυβερνητική πολιτική. Επιδόματα, κοινωνικοί μισθοί και άλλα «θετικά» επιβεβαιώνουν την ισχύ του Κράτους και ταυτόχρονα όσοι εντάσσουν πρωταρχικά την πολιτική τους δράση σε αυτήν την διάσταση, αποδέχονται και ενισχύουν τον ρόλο του. Η εκχώρηση, από την πλευρά του ανθρώπου, τομέων που είναι πολύ σημαντικοί για εκείνον, όπως η διατροφή και η περίθαλψη σε τρίτους, συντελούν στην περαιτέρω υποβάθμιση του, ταυτόχρονα με την αστικοποίησή του που δρα ανασταλτικά στην πορεία του. Οι σύγχρονες μορφές κοινωνικής ασφάλισης τέθηκαν στον δυτικό κόσμο από τον γερμανό καγκελάριο Μπίσμαρκ στο τελευταίο τέταρτο του 19ου αιώνα, στην προσπάθειά του να ανακόψει τις σοσιαλιστικές τάσεις που αναπτύσσονταν στο εσωτερικό της επικράτειάς του. Μέχρι το 1900, μόνο η Γερμανία και η Αυστροουγγαρία είχαν οργανωμένα συστήματα Κοινωνικής Ασφάλισης· σταδιακά και οι υπόλοιπες χώρες, με αφορμή και τις οικονομικές κρίσεις που εμφανίζονταν, εδραίωσαν αντίστοιχα συστήματα. Φυσικά, ψήγματα κοινωνικής ασφάλειας στο τομέα της υγείας και περίθαλψης συναντάμε και στην αρχαία ελλάδα, όσο και αργότερα στο βυζάντιο και στην οθωμανική αυτοκρατορία.

Όμως, δεν χρειάζεται να ανατρέξουμε στις πρωτόγονες κοινωνίες (όπως κάναμε στην αρχή του σημειώματος) για να μελετήσουμε τρόπους κοινωνικής διασφάλισης, αφού και τα παραδείγματα που υπάρχουν στον ευρύτερο γεωγραφικό βαλκανικό χώρο είναι πάμπολλα. Για την ακρίβεια δεν αποτελούν παραδείγματα οάσεις μέσα σε ένα κυρίαρχο μοντέλο, δεν αποτελούν την εξαίρεση αλλά τον κανόνα εντός, ασφαλώς, μιας ευρύτερα διαδεδομένης εξουσιαστικής αρχής είτε στα πλαίσια μιας αυτοκρατορίας είτε ενός πρώιμου κράτους. Η εξουσία έδινε και δίνει το παρόν με την επιβολή των φόρων, αυτή ήταν η κύρια δραστηριότητα των εξουσιαστών από την αρχαιότητα και συνεχίζεται μέχρι σήμερα. Με μια σημαντική διαφοροποίηση: Έχει απλώσει τα δίχτυα της παντού και σε κάθε τί, ελέγχει τον κάθε τομέα της ανθρώπινης δραστηριότητας. Ενώ παλαιότερα ασχολούνταν ουσιαστικά με το πώς θα εξασφαλίσει τους φόρους και τους πολεμιστές της, στις σύγχρονες βιομηχανικές κοινωνίες δομεί εκείνη με τι και πως θα τραφούμε, πως και που θα περιθάλπουμε, πως θα σκεφτόμαστε. Η φωνή του Κράτους μπήκε και στην πιο απομακρυσμένη στάνη, η τηλεόραση ήταν και είναι εκεί για να εκπαιδεύσει σε νέα ήθη και έθιμα.

Το ζήτημα της κοινωνικής ασφάλισης δεν είναι ένα πρόβλημα που μπορεί να έχει την οποιαδήποτε λύση στα όρια μιας κλασσικής σύγχρονης δυτικής κοινωνίας. Αποτελεί εξ αρχής πρόβλημα της κυρίαρχης πολιτικής και οικονομικής εξουσίας με τα μοντέλα, τους κανόνες και τις αρχές που η ίδια έχει θέσει. Η υπογεννητικότητα στις καπιταλιστικές κοινωνίες που, εν πολλοίς, οφείλεται και στην υποχρέωση και των δυο φύλων να εργάζονται πολλές ώρες, είναι ένα δεδομένο που συναντάται σε αυτές τις κοινωνικές δομές, που εν συνεχεία παράγουν το πρόβλημα της γήρανσης του πληθυσμού, με ό,τι αυτό συνεπάγεται. Οι παραδοσιακές κοινωνίες όριζαν οι ίδιες, όχι μέσω εξουσιαστικών αποφάσεων αλλά από την απλή κοινή λογική της επιβίωσης, την αναπαραγωγή και ταυτόχρονα τον τρόπο και την ποσότητα της απαιτούμενης τροφής. Παρήγαγαν με βάση τις ανάγκες, τις οικογενειακές, συγγενικές και κοινοτικές, που μέχρι την εισβολή της φορολογίας είχαν να αντιμετωπίσουν μονάχα θέματα που άπτονταν φυσικών φαινομένων και γιατρειάς ασθενειών. Αυτό διαταράχθηκε με την έλευση των πρώιμων κρατικών δομών, που σταδιακά αλλοίωσαν αυτά τα χαρακτηριστικά. Με τις τελευταίες δεκαετίες να φέρουν και το τελικό χτύπημα στα απομεινάρια απλότητας, που περιέβαλαν την καθημερινότητα των ανθρώπων. Κυρίως σε μακρυνές ορεινές περιοχές, όπου προνοούσαν και φρόντιζαν οι ίδιοι για την εξασφάλιση και διαχείριση της τροφής τους, της θέρμανσης τους, της αυτάρκειας, δηλαδή, για εκείνους αλλά και για τα ζώα τους, όπου σε κάθε χωριό υπήρχε ο πρακτικός γιατρός και η μαμή ως μέρη μιας αυτοδιαχείρισης των κοινοτικών υποθέσεων. Εάν, τώρα, για τους περισσότερους οι σαμάνοι, οι πρακτικοί και οι μαίες αποτελούν επικίνδυνες και αναχρονιστικές παρουσίες που η πρόοδος του ανθρώπου τις ξεπέρασε, να επισημάνουμε απλά το εξής: τα πάντα έχουν το τίμημά τους και αυτό μεταφράζεται με την απώλεια της ελευθερίας ή μορφών της έστω, για χάριν της τεχνοεπιστήμης, που αυξάνει μεν την διάρκεια της ζωής, αλλά με συνθήκες επιβίωσης –και όχι ουσιαστικής ζωής-διαβίωσης– για όλο και μεγαλύτερα κομμάτια του πληθυσμού. Έτσι, ουσιαστικά μπορούμε να μιλήσουμε για συνθήκες εγκλεισμού μέσα στις πόλεις, όπου η οικονομική στενότητα αποτρέπει τις συχνές αποδράσεις από αυτή ή είναι προνόμιο όλο και λιγότερων ανθρώπων. Γιατί μπορεί στον ελλαδικό χώρο, σήμερα, επίσημα να εμφανίζονται βελτιωμένοι δείκτες υγείας σε σχέση με προηγούμενες δεκαετίες (αν και αυτό αμφισβητείται, αλλά μπορεί να εξεταστεί σε κάποιο άλλο σημείωμα), όμως σε αυτούς δεν υπολογίζεται η ποιότητα συνθηκών διαβίωσης, αλλά η ποσοτικοποίησή τους όσον αφορά την πρόσβαση σε καταναλωτικά αγαθά ή υπηρεσίες.

Στις τελευταίες κυβερνητικές αναφορές για το νομοσχέδιο της κοινωνικής ασφάλισης, δίδεται έμφαση στο ότι όλοι οι πολίτες θα έχουν πρόσβαση στα βασικά αγαθά του συστήματος περίθαλψης, μέσω της καθιέρωσης της εθνικής σύνταξης. Όμως, σύμφωνα με την επικρατούσα λογική, η προσφορά αυτών των βασικών αγαθών και υπηρεσιών δεν μπορεί να εξασφαλίσει σε όλον τον πληθυσμό αυτά τα ποιοτικά χαρακτηριστικά που διατείνονταν ότι διέθεταν τις τελευταίες δεκαε­τίες και προσφέρονταν στους πολίτες. Ό,τι έδωσαν-έδωσαν, αφού προπαγάνδισαν, όλα αυτά τα χρόνια, τα οφέλη της «Προόδου» έχοντας καταστρέψει το μεγαλείο της απλότητας και της πραγματικής δημιουργίας του ανθρώπου. Ανήμπορος, φαινομενικά, ο άνθρωπος, καλείται να υποκύψει… απομακρυσμένος από το φυσικό του περιβάλλον όπου αντλούσε δύναμη, χαρά και ζωή. Αφού αποξενώθηκε από το φυσικό του χώρο, βρίσκεται τώρα έρμαιο στις διαθέσεις των αρπακτικών, σχετικά ανήμπορος και απασφαλισμένος. Πιστεύουμε πρόσκαιρα…

Δεν μπορούμε να μην αναφέρουμε, σε αυτό το σημείο, το παράδειγμα της Φολεγάνδρου, όπου σήμερα οι κάτοικοι της εξαρτώνται απόλυτα από το τουρισμό και το κράτος. «Στο μικρό βραχώδες κυκλαδίτικο νησί, είχε αναπτυχθεί ένα αγροδιατροφικό σύστημα αυτάρκειας που λειτούργησε μέχρι τον 19ο αιώνα. Διάσπαρτα αγροτόσπιτα σε όλο το νησί (αποκαλούμενα «Θεμονιές») είχαν δημιουργήσει παντού με «ξερολιθιές» πεζούλες και παρτέρια για φύτεμα. Φυτεύονταν όλα τα λαχανικά-ζαρζαβατικά, όσπρια και οπωροφόρα, ώστε να επαρκούν για κάθε πολυμελή οικογένεια. Επίσης, σιτάρι που αλωνίζανε στο αλώνι με μουλάρι και γαϊδούρι, που φουρνίζανε το ψωμί στον ξυλόφουρνο του σπιτιού. Από το αμπέλι της οικογένειας στο αντίστοιχο μικρό πατητήρι της έβγαινε το απαραίτητο κρασί, πετιμέζι και ξύδι. Από τις ελιές που φύτευαν στα όρια των πεζούλων και στα ρήγματα των βράχων, εξασφάλιζαν λάδι και σαπούνι, πατώντας τη σοδειά στον «κύλιντρα», όπως έλεγαν το ελαιοτριβείο. Μέσα στο αγροτόσπιτο υπήρχε πλύστρα και κελάρι με πιθάρια για αποθήκευση, κονσερβοποίηση, πάστωμα και τουρσιά, καθώς και τα απαραίτητα σκεύη και εργαλεία του νοικοκυριού, και πάντα ο αργαλειός για τα ρούχα και τα σκεπάσματα από το κουρεμένο μαλλί των ζώων. Έξω από το σπίτι υπήρχε πάντα το «λεμονόσπιτο» που προφύλαγε από τον άγριο αέρα του Αιγαίου την ευαίσθητη λεμονιά, δείγμα σπουδαίου πολιτισμού. Πιο πέρα από το σπίτι υπήρχε το μικρό μελισσοκομείο με τα κυκλαδίτικης τεχνοτροπίας μελισσόσπιτα-κοφίνια. Επίσης, ο περιστερώνας, το κοτέτσι και προφανώς ο στάβλος όλων των ζωντανών: κουνελιών, προβάτων, κατσικιών, γουρου­νιών και μερικές φορές και βοδιών. Στο κέντρο όλων αυτών ένα μηχανικό σύστημα συλλογής βροχόνερων από όλα τα πεζούλια του κτήματος σε μια μεγάλη δεξαμενή για πότισμα, καθώς και σε κατάλληλο μέρος το πηγάδι για το πόσιμο νερό. Σήμερα ο μόνιμος πληθυσμός του νησιού έκτασης 32 τ.χλμ. είναι κάτω από 800 κάτοικοι και ζουν περισσότερο από τον τουρισμό, ενώ τότε, σε δυσκολότερες συνθήκες μπορούσαν και ζούσαν γύρω στους 5.000» (Παναγιώτης Πενταρίτσας, Η Επανάσταση της Αυτάρκειας). Σήμερα, λοιπόν, η Φολέγανδρος και η κάθε Φολέγανδρος με το 1/6 του πληθυσμού που έτρεφε παλαιότερα, δεν μπορεί να επιβιώσει εάν δεν έρθει η απομακρυσμένη βοήθεια. Αυτοπαραγωγή και αυτάρκεια καμμία, οπότε απόλυτη εξάρτηση από τους έξω. Αυτή η εξέλιξη συναντάται σε όλα σχεδόν τα νησιά και στο μέγιστο χώρο της ηπειρωτικής υπαίθρου.

Είναι το αποτέλεσμα χρόνιων συστημικών προσπαθειών να δημιουργήσουν συγκεκριμένα μοντέλα εργασίας, αγροδιατροφής, υγείας, περίθαλψης που καθορίζουν τις τύχες μας (ατυχίες δηλαδή) και που ταυτόχρονα μας «επιβάλλουν» έμμεσα ή άμεσα να αντιληφθούμε όλο και πιο καθαρά, ότι λύση καμμία δεν υπάρχει ούτε από συστημικούς, ούτε από αντισυστημικούς εξουσιαστικούς σχηματισμούς αριστερής προέλευσης. Το πρόβλημα της κοινωνικής ασφάλισης είναι απολύτως δομικό και ανατροφοδοτούμενο και με προτεινόμενες λύσεις τέτοιας προσέγγισης, ώστε να μην πειραχθεί το οικοδόμημα και το status quo. Πραγματική αξία δεν έχει το πόσα αλλά το πώς. Δεν θέλουμε, ούτε τα ψίχουλα, ούτε όμως και τα απλόχερα τσουβάλια μιας μεταχρονολογημένης επιταγής που να μας θυμίζει τις δεκαετίες μιας μισθωτής σκλαβιάς. Τα πολλά δεν μας γλυκαίνουν και τα λίγα μας ξυνίζουν…

Αναρχικός Πυρήνας Χαλκίδας
Από την αναρχική εφημερίδα ΔΙΑΔΡΟΜΗ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ, φ. 157, Φεβρουάριος 2016