Μια επαναστατική διδασκαλία του Απ.Παύλου για την κοινωνία της εποχής του

του Ιωάννη Καραβιδόπουλου, Ομότ.Καθηγητή της Θεολογικής Σχολής Α.Π.Θ. – στο Amen.gr
Κυριακός Λόγος


«Αδελφοί, πριν έρθει ο Χριστός, μας φρουρούσε ο νόμος. 'Ημασταν φυλακισμένοι, ώσπου να φανερωθεί ο μελλοντικός σωτήρας μας. Ο νόμος, λοιπόν, ήταν σκληρός παιδονόμος για μας, ώσπου εμφανίστηκε ο Χριστός, οπότε η πίστη μας σ' αυτόν μας χάρισε τη σωτηρία. Τώρα όμως που ήρθε ο Χριστός, δεν είμαστε πια υπόδουλοι στο νόμο.


Είστε, λοιπόν, όλοι παιδιά του Θεού, αφού πιστεύετε στον Ιησού Χριστό. Κι αυτό, γιατί όσοι βαφτιστήκατε στο όνομα του Χριστού, έχετε ντυθεί τον Χριστό. Δεν υπάρχει πια Ιουδαίος και ειδωλολάτρης, δεν υπάρχει δούλος και ελεύθερος, δεν υπάρχει άντρας και γυναίκα· όλοι σας είστε ένας, χάρη στον Ιησού Χριστό. Κι αφού ανήκετε στον Χριστό, είστε απόγονοι του Αβραάμ και κληρονόμοι της ζωής, όπως την υποσχέθηκε ο Θεός. Να τι θέλω να πω: 'Οσον καιρό ο κληρονόμος είναι ανήλικος, δεν διαφέρει σε τίποτε από ένα δούλο. Είναι βέβαια ιδιοκτήτης των πάντων, εξαρτάται όμως από επιτρόπους και διαχειριστές, ως την προθεσμία που καθόρισε ο πατέρας. 'Ετσι κι εμείς, όταν ήμασταν ανήλικοι, ήμασταν υπόδουλοι στα στοιχεία του κόσμου. 'Οταν όμως έφτασε η ώρα που είχε καθορίσει ο Θεός, απέστειλε τον Υιό του, ο οποίος γεννήθηκε από μια γυναίκα και υποτάχτηκε στον νόμο, για να εξαγοράσει αυτούς που ήταν υπόδουλοι στον νόμο, για να γίνουμε παιδιά του Θεού» (Γαλ.3,23-4,5).

Η παραπάνω περικοπή από την προς Γαλάτας επιστολή του Απ.Παύλου διαβάζεται στην Εκκλησία όταν υπάρχει εορτή κάποιας Αγίας. Όταν μάλιστα η εορτή της Αγίας συμπίπτει να είναι Κυριακή (όπως στην περίπτωση αυτής της Κυριακής που η Εκκλησία τιμά τη μνήμη της Αγίας Βαρβάρας), αντί της περικοπής του καθορισμένου κύκλου των επιστολών, προτιμάται η παραπάνω περικοπή της προς Γαλάτας που σε μετάφραση παραθέσαμε στην αρχή. Ο λόγος είναι ότι στην περικοπή αυτή εκφράζει ο Παύλος μια βασική αρχή της Χριστιανικής ανθρωπολογίας που είναι η ισότητα ανδρών και γυναικών – μια επαναστατική άποψη για τα κοινωνικά δεδομένα της εποχής του και του προχριστιανικού κόσμου γενικότερα. Ο λόγος που η Εκκλησία όρισε αυτή την αποστολική περικοπή την ημέρα εορτασμού κάποιας Αγίας είναι προφανώς ότι θεωρεί πως τη δυνατότητα να φτάσει κανείς στην αγιότητα την έχουν τόσο οι άνδρες όσο και οι γυναίκες.

Βέβαια στην περικοπή γίνεται λόγος για τον Νόμο της Παλαιάς Διαθήκης και την ελευθερία που έχει ο άνθρωπος που πιστεύει στον Χριστό, για τη μη διάκριση Ιουδαίων και εθνικών, δούλων και ελευθέρων, ανδρών και γυναικών σε θέματα σωτηρίας. Θα επικεντρώσουμε την προσοχή μας στο τελευταίο.

Για να συνειδητοποιήσουμε τον ριζοσπαστικό και επαναστατικό χαρακτήρα της Παύλειας αυτής αντιλήψεως, πρέπει να γνωρίζουμε τα κοινώς αποδεκτά της κοινωνίας της εποχής του για τη θέση της γυναίκας μέσα στην κοινωνία. Η υποταγή των γυναικών στους άνδρες τους αποτελούσε καθιερωμένη αρχή της ελληνορωμαϊκής κοινωνίας στην εποχή του Παύλου, αρχή που ανάγεται ήδη στους κλασικούς χρό­νους. Γνωρίζουμε από μαρτυρίες των συγγραφέων της ελληνικής αρχαιότητας ότι η γυναίκα δεν είχε ίσα δικαιώματα στην κοινωνι­κή ζωή με τον άνδρα, δεν μετείχε στις πολιτικές εκδηλώσεις, και διέμενε σε ξεχωριστούς χώρους του σπιτιού στους οποίους δεν μπορούσε να έχει πρόσβαση άλλο πρόσωπο εκτός του άνδρα της. Έργο της ήταν η φροντίδα του σπιτιού, η αναπαραγωγή και φροντίδα των παιδιών, ενώ δεν μπορούσε να μετέχει στην έξω από την οικία ζωή ή διασκέδαση του άνδρα, για τον οποίο δεν υπήρχε περιορισμός κοι­νωνικός ή άλλης φύσεως στη σύναψη φιλίας με άλλους άνδρες ή με εταίρες. Υπήρχε σαφής η τάση στον αρχαίο κόσμο, οι γυναίκες «όσο γίνεται λιγότερα να βλέπουν, λιγότερα να ακούν και ακόμη λιγότερα να ερωτούν», όπως γράφει ό Ξενοφών (Οικονομικός 7,5) εξ αφορμής κάποιας γυναί­κας που την επαινεί για τα παραπάνω. Και το αποκορύφωμα της χαμηλής κοινωνικής θέσεως της γυναίκας ήταν η εξάρτηση της διαλύσεως του συζυγικού δεσμού από τις διαθέσεις του άνδρα.

Δεν ήταν πιο αξιοζήλευτη η θέση της γυναίκας στη ρωμαϊκή κοινωνία, αν εξαιρέσει βέβαια κανείς τις γυναίκες του παλατιού που με την επιρροή που διέθεταν κατηύθυναν πολλές φορές τους Ρωμαίους αυτοκράτορες. Η ευκολία της διαλύσεως του γάμου από την πλευρά του άνδρα μαρτυρεί για την υποδεέστερη θέση της γυναίκας σε σχέση προς αυτόν. ΄Ισως είναι ύπερβολικό αυτό που γράφει ο Σενέκας αλλ’ είναι ενδεικτικό της καταστάσεως: Όπως οι Ρωμαίοι προσδιορίζουν ένα γεγονός από τον ύπατο της χρονιάς, έτσι και οι γυναίκες από τον άνδρα της χρονιάς! Αργότερα, ο Ιε­ρώνυμος μας πληροφορεί για κάποια Ρωμαία που στον 23ο γάμο της παντρεύτηκε με ένα Ρωμαίο για τον οποίο υπήρξε η 21η σύζυ­γος. Γενικά παρατηρήθηκε από κάποιο νεότερο ερευνητή ότι μεταξύ των άλλων αιτίων της πα­ρακμής του αρχαίου κόσμου υπήρξε και η κοινωνική ανυποληψία της γυναίκας.

Αλλά και στον ιουδαϊκό κόσμο η θέση της γυναίκας τόσο θεω­ρητικά (π.χ. στη ραββινική θεολογία) όσο και πρακτικά (στην κοι­νωνική ζωή) ήταν σαφώς υποδεέστερη σε σχέση προς αυτήν του άνδρα. Για να διαμορφώσει κανείς μια εικόνα για την υπεροχή του άνδρα αρκεί να πληροφορηθεί ότι μια από τις πρωινές προσευχές του Ιου­δαίου είναι ότι ευχαριστεί τον Θεό, γιατί δεν τον έκανε εθνικό, δούλο ή γυναίκα! Οι ραββίνοι μάλιστα δίδασκαν ότι «κατ’εικόνα Θεού» δημιουργήθηκε μόνο ο άνδρας, ενώ η γυναίκα αποτελεί απλώς εικόνα του άνδρα. Η ευκολία διαλύσεως του γάμου εκ μέρους του άνδρα, που υπήρχε στον ελληνορωμαϊκό κόσμο, ίσχυε και στον ιουδαϊκό.

Τα λίγα αυτά στοιχεία που αναφέραμε δείχνουν ότι ο Παύλος δεν πρέπει να ερμηνευτεί ανεξάρτητα από την εποχή του, την κοινωνία της οποίας προϋποθέτει, καθώς επίσης και από τη θέση της γυναίκας σ’ αυτήν. 0 Παύλος τοποθε­τεί όμως το θέμα της σχέσεως της γυναίκας προς τον άνδρα σε νέα βάση. Καταρχήν η ισοτιμία που διακηρύσσει στο σωτηριολογικό επίπεδο («ούκ ένι άρσεν και θήλυ. πάντες γάρ υμείς είς έστε έν Χριστώ Ιησού» Γαλ 3,28) αποτελεί μια επαναστατική για την εποχή του αρχή, που με καθυστέρηση πολλών αιώνων θα πάρει και κοινωνική υπόσταση με τη διεκδίκηση των κοινωνικών δικαιωμάτων των γυναικών. Κατόπιν, υπερβαίνει σαφώς τις κοινωνικές συνθήκες της εποχής του, όταν σε αντιστοιχία προς την υποταγή της γυναίκας στον άνδρα επιτάσσει την αγάπη του άνδρα προς αυτήν, αγάπη μάλιστα που πρέπει να φθάνει μέχρι τη θυσία, κατά το υπόδειγμα του Χριστού που θυσιάστηκε για την Εκκλησία (βλ. Εφεσ. 5,21-33, περικοπή που διαβάζεται στο μυστήριο του γάμου).

Πολλοί σύγχρονοι συγγραφείς από άγνοια της διδασκαλίας του Παύλου ή από προκατάληψη, διατείνονται ότι ο Παύλος ήταν μισογύνης και ότι υποτιμά τη γυναίκα. Τίποτε αναληθέστερο τούτου, εάν γνωρίζει κανείς την κοινωνία και τον πολιτισμό της εποχής του Παύλου. Η άγνοια είναι κακός σύμβουλος και οδηγεί σε λαθεμένα συμπεράσματα.