Παγκόσμια ημέρα των ζώων

Σήμερα, 4 Οκτωβρίου, ο κόσμος των ανθρώπων γιορτάζει τους συγκατοίκους μας στη γη: τα ζώα. Το dim/art, που τα γιορτάζει έτσι κι αλλιώς διαρκώς στη μόνιμη στήλη «Ποιον είπες ζώο, ρε;», ετοίμασε για σήμερα ένα μικρό αφιέρωμα. Είτε κατοικίδια είτε άγρια, είτε χαριτωμένα είτε δυσοίωνα στην όψη, η σχέση μας με τους αιώνιους συγκατοίκους μας στη Γη ορίζει και περιγράφει τον πολιτισμό μας.
Οι ισόβιοι σύντροφοι


—της Stucano Closer—

Μεγάλωσα ακούγοντας τη Θεία Λένα στο ραδιόφωνο, και είχα ιδιαίτερη αδυναμία στο τραγουδάκι «Οι φωνές των ζώων». Όταν κατάλαβα πως μπορούσα να πιέσω με διάφορους τρόπους τους γονείς (δεν ήταν και δύσκολο, βέβαια, ως μοναχοπαίδι) να μου αγοράσουν και τα δισκάκια της, καταλαβαίνετε τι γινόταν στο σπίτι από ήχους ζώων.

Καθώς μεγάλωνα, η πολιορκία προς τους γονεις να μου πάρουν σκύλο εντάθηκε, ώσπου τα κατάφερα, και από τα πέντε μου χρονια έως και σήμερα έχω ένα, δύο, τρία, τέσσερα, κάποτε και πέντε σκυλάκια να με συντροφεύουν. Τα σκυλιά είναι οι καλύτεροι άνθρωποι. Όσα μπορεί να σου πει η ουρά του σκύλου σου, δεν μπορει να σ’ τα πει ο κόσμος όλος.<

Με τα χρόνια, η αγάπη μου για τα ζώα επεκτάθηκε σε όλο το ζωικό βασίλειο. Αγαπάω την ομορφιά τους, την ελευθερία τους, εκτιμώ την ειλικρίνειά τους, σέβομαι την ιδιαίτερη φύση τους και το γεγονός ότι διαφέρουν από μας.

Μου αρέσει που μοιράζομαι ετούτο τον πλανήτη μαζί τους.









* * *

Τα ζώα, ο άλλος μας εαυτός και ο Κάφκα

—της Μαργαρίτας Ζαχαριάδου—

Τα ζώα υπήρξαν πάντα πλούσια φλέβα έμπνευσης για τους καλλιτέχνες. Και είναι φυσικό: τα ζώα είναι νοήμονα όντα, ζουν στον κόσμο «μας», αλλά η νόησή τους είναι διαφορετική από τη δική μας, η όψη τους επίσης, κι ο κόσμος τους τέμνεται αλλά δεν συμπίπτει με τον δικό μας. Τα ζώα είναι πάντα λίγο «πιο κει» από μας – στην ιδανική απόσταση που έχει ανάγκη η τέχνη για να δει τον άνθρωπο και να μιλήσει για τη ζωή του. Τα ζώα είναι η θαμπή μας αντανάκλαση, και ως τέτοια μπορούν να μας εκπροσωπήσουν σε όλα τα πεδία – στις αρετές και στους εφιάλτες μας, στα πάθη και τους αγώνες μας. Στη λογοτεχνία, τα παραδείγματα είναι, κυριολεκτικά, αμέτρητα – από τα φανταστικά όντα που συνέλεξε ο Μπόρχες στο ομώνυμο βιβλίο του έως τη Σάρλοτ την Αραχνούλα του Ε.Μπ. Ουάιτ και τη Φάρμα των Ζώων του Όργουελ, κι από τον Ασπροδόντη του Τζακ Λόντον έως τον Μόμπι Ντικ του Μέλβιλ. Ζώα με ανθρώπινη ομιλία και χαρακτηριστικά ή χωρίς, ζώα εχθροί ή φίλοι του ανθρώπου – είναι πάντα εκεί, μόνιμοι κάτοικοι της ανθρώπινης φαντασίας και φορείς των μύθων της. Ένας από τους συγγραφείς που συμπεριέλαβαν ιδιαίτερα τα ζώα στους «μύθους» τους ήταν κι ο Κάφκα. Το έργο του βρίθει από ζωόμορφα πλάσματα ή απολύτως συνηθισμένα ζώα, όπως για παράδειγμα τα ποντίκια στο διήγημά του με τίτλο «Γιοζεφίνε η αοιδός ή Ο λαός των ποντικιών» – μια παραβολή για την τέχνη και τη σχέση του καλλιτέχνη με «τους πολλούς», γραμμένη λίγους μήνες πριν από το θάνατο του Κάφκα. Η Γιοζεφίνε, μαζί με άλλα καφκικά πλάσματα, θα κυκλοφορήσουν ως συλλογή από τις εκδόσεις Κίχλη το 2015, σε μετάφραση της υπογράφουσας. Εδώ, ένα μικρό απόσπασμα από το διήγημα:



Η αοιδός μας ονομάζεται Γιοζεφίνε. Όποιος δεν την έχει ακούσει, δεν ξέρει τη δύναμη του τραγουδιού. Κανείς δεν μπορεί να μην ενθουσιαστεί με το τραγούδι της, γεγονός ακόμα πιο αξιοπρόσεκτο δεδομένου ότι η φυλή μας δεν αγαπά γενικώς τη μουσική. Η σιωπηλή γαλήνη είναι η πιο αγαπημένη μας μουσική· η ζωή μας είναι δύσκολη, δεν έχουμε πια τη δυνατότητα, ακόμα κι όποτε τυχόν δοκιμάσουμε ν’ αποσείσουμε τις έγνοιες της καθημερινότητας, να εξυψωθούμε σε κάτι τόσο απομακρυσμένο από την κανονική μας ζωή όπως η μουσική. Κι ωστόσο, δεν κοπτόμαστε και πολύ γι’ αυτό· ούτε καν μέχρι εκεί δεν φτάνουμε· πρωταρχικό μας χαρακτηριστικό θεωρούμε εκείνη την ιδιαίτερη πρακτική καπατσοσύνη μας, την οποία βεβαίως και έχουμε μέγιστη ανάγκη, και το χαμόγελο της καπατσοσύνης αυτής γίνεται η παρηγοριά μας για καθετί, ακόμα κι αν τυχόν –κάτι που ουδέποτε συμβαίνει, βεβαίως– μας πιάσει λαχτάρα για εκείνο το είδος της χαράς που ενδεχομένως πηγάζει από τη μουσική. Μόνο η Γιοζεφίνε αποτελεί εξαίρεση· εκείνη αγαπά τη μουσική και ξέρει και πώς να μεταδίδει την αγάπη αυτή· είναι η μόνη· όταν η Γιοζεφίνε χαθεί, μαζί της θα χαθεί από τη ζωή μας –ποιος ξέρει για πόσο καιρό– και η μουσική.

[...]

Ο λαός μας δεν ξέρει τι θα πει νεότητα, σχεδόν ούτε καν παιδική ηλικία. Έρχεται, βέβαια, τακτικά στο προσκήνιο το αίτημα να παρέχεται στα παιδιά μια ιδιαίτερη ελευθερία, μια ιδιαίτερη προστασία, το δικαίωμα για λίγη ανεμελιά, για λίγη σαχλαμάρα, για λίγο παιχνίδι, και αυτό το δικαίωμα να αναγνωρίζεται και να ενθαρρύνεται η άσκησή του· τέτοια αιτήματα προβάλλονται και σχεδόν όλοι τα εγκρίνουν, τίποτα δεν αξίζει έγκρισης περισσότερο, τίποτε όμως επίσης δεν μπορεί και να εφαρμοστεί λιγότερο μέσα στην πραγματικότητα της ζωής μας· εγκρίνουμε τα αιτήματα αυτά, γίνονται προσπάθειες προς αυτή την κατεύθυνση, αλλά σύντομα είναι και πάλι τα πάντα όπως παλιά. Είναι τέτοια η ζωή μας, ώστε ένα παιδί, μόλις είναι πια σε θέση να τρέχει λιγάκι και να ξεχωρίζει τα πράγματα γύρω του, πρέπει και να φροντίζει τον εαυτό του όπως οι ενήλικες· οι περιοχές στις οποίο αναγκαστικά, για οικονομικούς λόγους, ζούμε διασκορπισμένοι είναι πολύ εκτενείς, οι εχθροί μας πάρα πολλοί, οι κίνδυνοι που παραμονεύουν γύρω μας εντελώς απρόβλεπτοι – δεν μπορούμε να κρατάμε τα παιδιά μακριά από τον αγώνα για την ύπαρξη, αν το κάναμε, αυτό θα σήμαινε και το πρόωρο τέλος τους. Οι θλιβεροί αυτοί λόγοι ενισχύονται βεβαίως και από έναν πιο ευχάριστο: τη γονιμότητα της φυλής μας. Η μια γενιά –που είναι πάντα πολυπληθής– ακολουθεί την άλλη κατά πόδας, τα παιδιά δεν έχουν το χρόνο να είναι παιδιά. Μπορεί άλλοι λαοί να φροντίζουν επιμελώς τα παιδιά τους, μπορεί να χτίζονται σχολεία για τα παιδιά, μπορεί μέσα από εκείνα τα σχολεία να ξεχύνονται κάθε μέρα τα παιδιά, το μέλλον του λαού, αλλά εκεί είναι κάθε μέρα τα ίδια παιδιά που βγαίνουν από τα σχολεία, για πολύ καιρό. Εμείς σχολεία δεν έχουμε αλλά από το λαό μας ξεπηδούν, ανά συντομότατα διαστήματα, τα αναρίθμητα κοπάδια των παιδιών μας, που χαρούμενα σκληρίζουν ή τερετίζουν, όσο ακόμα δεν ξέρουν το σφύριγμα, που πάνε κουτρουβαλώντας, όπως σπρώχνονται ένα κουβάρι, όσα ακόμα δεν ξέρουν να τρέχουν, σαρώνοντας τα πάντα στο πέρασμά τους, αφού ακόμα δεν βλέπουν – τα παιδιά μας! Και όχι όπως σε εκείνα τα σχολεία, όλο τα ίδια παιδιά, όχι, πάντα, πάντα άλλα, χωρίς τέλος, χωρίς σταματημό, μόλις φανεί ένα παιδί, δεν είναι παιδί πια, γιατί ήδη συνωθούνται πίσω του τα νέα παιδικά πρόσωπα, αδιαφοροποίητα μέσα στο πλήθος και τη φούρια τους, ροδαλά από ευτυχία. Ασφαλώς, όσο όμορφο και να είναι αυτό, όσο και αν άλλοι μας ζηλεύουν, και δικαίως, εξαιτίας του, πραγματική παιδική ηλικία δεν μπορούμε να προσφέρουμε στα παιδιά μας. Και αυτό έχει τις συνέπειές του. Ο λαός μας διακατέχεται από μια ακατάλυτη, ανεκρίζωτη παιδικότητα· σε απόλυτη αντίθεση με το συμφέρον μας, με το αλάθητο πρακτικό μας πνεύμα, συχνά συμπεριφερόμαστε εντελώς ανόητα, και μάλιστα ακριβώς με την ανοησία των παιδιών, χαζά, σπάταλα, γενναιόδωρα, ανεύθυνα, και όλα αυτά συχνά μόνο και μόνο για λίγη διασκέδαση. Και παρόλο που η χαρά μας δεν μπορεί να έχει πια την ένταση της παιδιάστικης χαράς, πάλι κάτι έχει απομείνει. Από αυτή την παιδικότητα του λαού μας έχει επωφεληθεί κι η Γιοζεφίνε εξ αρχής.

Αλλά δεν έχει μόνο κάτι το παιδικό ο λαός μας, έχει κατά μία έννοια και κάτι το πρόωρα γερασμένο. Η παιδική ηλικία και τα γηρατειά δεν έρχονται σε μας όπως στους άλλους. Δεν έχουμε νεότητα εμείς, γινόμαστε αμέσως μεγάλοι, και μένουμε μεγάλοι για πάρα πολύ καιρό, κι απ’ αυτό πηγάζει μια κόπωση και μια απελπισία που αφήνει έντονο σημάδι στην κατά τα άλλα ανθεκτική, αισιόδοξη φύση του λαού μας. Και ο άμουσος χαρακτήρας μας σχετίζεται σαφώς μ’ αυτό· είμαστε πολύ μεγάλοι πια για μουσική, οι συγκινήσεις της, το μεγαλείο της δεν ταιριάζουν στον βαρύ μας χαρακτήρα, και κουρασμένα την αντιπαρερχόμαστε· έχουμε αρκεστεί στο σφύριγμα· λίγο σφύριγμα πού και πού είναι ό,τι πρέπει για μας. Μπορεί να υπάρχουν μουσικά ταλέντα ανάμεσά μας, ποιος ξέρει; Αλλά κι αν υπήρχαν, ο χαρακτήρας του λαού μας σίγουρα δεν θα τους επέτρεπε να ξεδιπλωθούν. Αντιθέτως, η Γιοζεφίνε μπορεί να σφυρίζει ή να τραγουδάει ή όπως αλλιώς το αποκαλεί, όσο θέλει, γιατί αυτό δεν μας ενοχλεί, αυτό μας ταιριάζει, αυτό μπορούμε να το ανεχτούμε· κι αν υπάρχει κάποιο στοιχείο μουσικής εκεί, σίγουρα περιορίζεται στο ελάχιστο δυνατό. Έτσι διατηρείται μια κάποια μουσική παράδοση, χωρίς όμως την παραμικρή απαίτηση από μας.

[...]

* * *
Έκθεση Του μαθητή της Β’ Δημοτικού Άκη [...]
Θέμα : Το αγαπημένο μου ζωάκι.

—της Νατάσσας Συλλιγνάκη—

Το αγαπημένο μου ζωάκι είναι ένα σκιουράκι που το λένε Frederic, αλλά τον φωνάζουμε Freddy. Το πήρα από ένα petshop, δώρο για τα γενέθλιά μου. Είναι καφετί με σκούρες ρίγες και μυτερά αυτιά. Είναι μικρόσωμος και η ουρά του δεν είναι πολύ φουντωτή. Τα μάτια του είναι σκούρα κι έχει δυνατά και κοφτερά δόντια. Του αρέσει να πίνει γάλα και να κοιμάται στο σπίτι του. Επίσης, του αρέσει να τον χαϊδεύω και να κάνει ρόδα. Πιο πολύ μου αρέσει όταν βγαίνει από το σπίτι του και πίνει το γάλα του. Τον αγαπάω πολύ.



Αυτή την έκθεση την έγραψε ο Άκης στο σχολείο, λίγες μέρες αφού αγοράσαμε το σκιουράκι του. Καιρό μας γκρίνιαζε πως θέλει ένα ζωάκι, κι αφού του εξήγησα πως στο διαμέρισμα, και με τις συνθήκες της ζωής μας δεν μπορούμε να φροντίσουμε σωστά γατάκι ή σκυλάκι, διάλεξε σκιουράκι. Ψάξαμε, βρήκαμε πως τα σκιουράκια που ζουν στα σπίτια είναι ράτσα Σιβηρικός Σκίουρος (το λατινικό τους όνομα είναιEutamias Sibiricus – στην Αμερική τους αναφέρουν και με το όνομα Siberian Chipmunk). Ψάξαμε, είδαμε τρόπο ζωής και φροντίδα, και πήγαμε στο κοντινό μας pet shop. Ο Άκης αγάπησε αμέσως το ένα – ήταν παράμερα από τα άλλα, μόνο του, κουλουριασμένο… «Αυτό θέλω» είπε, και δεν σήκωνε αντίρρηση. «Είναι το πιο γλυκούλι!» Μας είπαν πως είναι 2-3 μηνών, αρσενικό. Αγοράσαμε κλουβί με σπιτάκι και ρόδα, και σπόρους για να τρώει. Στο δρόμο για το σπίτι, ο Άκης είχε το κλουβί δίπλα του – και του μιλούσε, κι έψαχνε όνομα. Αφού ρώτησε όλους όσους ήξερε, αποφάσισε να τον φωνάζει Φρέντυ.

Όταν πέρασαν οι πρώτες μέρες, το ζωάκι ξεθάρρεψε, άρχισε να μας συνηθίζει, και να βγαίνει από το σπιτάκι του. Σιγά σιγά άρχισε να αφήνει τον Άκη να το χαϊδέψει. Εκείνος καθόταν ώρες και το κοίταζε, του μιλούσε, ήταν πια το φιλαράκι του. Μέχρι που, όταν χειμώνιασε, έπεσε σε νάρκη. Τον βγάλαμε στο μπαλκόνι που ήταν πιο κρύο, και περιμέναμε την άνοιξη να ξυπνήσει. Ως τότε, πήραμε βιβλίο για να μάθουμε πως να τον φροντίζουμε, ψάχναμε στο ίντερνετ, κι ο Άκης ζωγράφιζε σκιουράκια. Τον Μάρτη, που άρχισε να ζεσταίνει ο καιρός, άρχισε κι ο Φρέντυ να βγαίνει σιγά σιγά από το κλουβί του και να τρώει κανένα σποράκι. Ο Άκης όλο χαρά έφερε ξανά το κλουβί μέσα στο σπίτι. Ένα βράδυ, με ξύπνησε ένας περίεργος, ρυθμικός ήχος – σαν σφύριγμα, σαν λόξιγκας, συνεχόμενος και μονότονος! Ανησυχήσαμε, κι αρχίσαμε να ψάχνουμε τι είναι… Και θυμηθήκαμε ότι κάτι είχαμε διαβάσει σχετικά, στο βιβλίο. Βρήκαμε τη σελίδα, και ξαναδιαβάσαμε όλοι μαζί: «Δεν είναι υποχρεωτικό να ζευγαρώσετε σκίουρους που ζουν με τον σύντροφό τους ή σε ομάδες. Αν μένουν σε ξεχωριστούς χώρους (πράγμα που είναι προτιμότερο) θα πρέπει να τους ζευγαρώσετε όταν το θηλυκό είναι έτοιμο. Αυτό θα το καταλάβετε, γιατί το θηλυκό θα αρχίσει να βγάζει μια προειδοποιητική κραυγή, σαν να επιθυμεί να δηλώσει ότι είναι έτοιμη για αναπαραγωγή.(…) Όταν τα θηλυκά αρχίζουν να σφυρίζουν, τότε μπορείτε να βάλετε στον ίδιο χώρο τους αρσενικούς….» Μάλιστα! Είχαμε θηλυκό τόσο καιρό, που να το ξέραμε! Κοιτάζοντας το βιβλίο, με τις εικόνες που έχει, σιγουρευτήκαμε: το σκιουράκι μας είναι κορίτσι! Την αρχική απογοήτευση του Άκη, ακολούθησε η ανακούφιση, γιατί «τα κορίτσια ζουν 4 χρόνια περισσότερο» (κατά μέσο όρο, τα αρσενικά ζουν 8 χρόνια, τα θηλυκά 12). Κι έτσι ο Φρέντυ μας έγινε Φρίντα. Έζησε μαζί μας μόνο πέντε χρόνια – ένα καλοκαίρι, στο μπαλκόνι, την τσίμπησε μια σφήκα. Όμως την αγαπήσαμε και την φροντίσαμε πολύ, και τώρα είναι θαμμένη στη γλάστρα με την πιο όμορφη τριανταφυλλιά μας.

* * *

Στο πέρασμα των αιώνων, η συμβίωση με τον άνθρωπο και η προσαρμογή στις συνθήκες που εκείνος δημιούργησε πάνω στον πλανήτη αποδείχτηκαν δύσκολο εγχειρήματα για αναρίθμητα είδη του ζωικού βασιλείου. Πολλά έχουν ήδη πάψει να υπάρχουν άλλα βρίσκονται στα πρόθυρα της εξαφάνισης. Στο video που ακολουθεί, βλέπουμε τα δέκα είδη ζώων που (σύμφωνα με στοιχεία από το BBC) αναμένεται να εκλείψουν μέσα στα επόμενα 10 χρόνια.