Τι έτρωγαν οι Έλληνες το 1600 π.Χ.

Μνήμες

Ο αρχαιολόγος Χρίστος Ντούμας αφήνει για λίγο στην άκρη τα προβλήματα που αντιμετωπίζει στο Ακρωτήρι της Θήρας και μας μιλά για τις νοστιμιές που απολάμβαναν οι πρόγονοί μας 3.500 χρόνια πριν σε μια ομολογουμένως απολαυστική κουβέντα.

Αφορμή η συμμετοχή του στις Μέρες Γευσιγνωσίας του Μουσείου Μπενάκη (9-11/5) και συγκεκριμένα στην εκδήλωση-συζήτηση «Γευσίπλους – Χαρτογραφώντας τον γαστρονομικό πολιτισμό του Αιγαίου» (Παρασκευή, 6 μ.μ., αμφιθέατρο του Μουσείου Μπενάκη στην Πειραιώς). Εκεί, ο διευθυντής της ανασκαφής του Ακρωτηρίου και ομότιμος καθηγητής Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών θα παρουσιάσει στο κοινό την ιστορική και αρχαιολογική διάσταση του πολιτισμού και της γαστρονομίας του Αιγαίου.


Αποφλοίωση φάβας με αρχαίες μυλόπετρες

Βρίσκουμε σοφή τη σύνδεση της γαστριμαργίας με τον πολιτισμό στη… νόστιμη αυτή διοργάνωση, που, εκτός από έκθεση παραγωγών και γευσιγνωσίες, περιλαμβάνει πολλά χάπενινγκ, εκδηλώσεις αλλά και Φεστιβάλ Γαστριμαργικού Κινηματογράφου.

Την τιμητική τους έχουν οι Κυκλάδες και το Αιγαίο και κάπου εδώ μπαίνει ο κ. Ντούμας, που μας «ξεναγεί» στις βρώσιμες πρώτες ύλες που φύλαγαν στις κουζίνες τους οι κάτοικοι της προϊστορικής Σαντορίνης: πρώτες ύλες που τόσο καλά διατήρησε η τέφρα του ηφαιστείου…


Κατάλοιπα καρπών

«Βρήκαμε πολλά κατάλοιπα καρπών, μέσα σε δοχεία που φυλάσσονταν στα σπίτια. Καθώς έπεσε η τέφρα απανθρακώθηκαν και έτσι διατηρήθηκαν», εξηγεί ο Χρ. Ντούμας. «Οι καρποί αυτοί ήταν προϊόντα καλλιεργειών -γι’ αυτό και έχουμε γνώσεις για τις καλλιέργειες εκείνης της εποχής.

Βρήκαμε φάβα, φακές, κριθάρι-, σε ένα μάλιστα πιθάρι γεμάτο τέφρα βρήκαμε αποτυπώματα αμύγδαλων. Εντοπίσαμε επίσης πολλά κουκούτσια ελιών θρυμματισμένα, άρα μιλάμε για παραγωγή λαδιού. Βρήκαμε και ένα πιθάρι με σαλιγκάρια, αν και τα συγκεκριμένα ήταν εισαγωγής! Επρόκειτο για κρητικά σαλιγκάρια».

Βρήκαν όμως και πάρα πολλούς σπόρους από σύκα: «Αυτή ήταν η ζάχαρή τους. Και βέβαια, το σύκο ήταν το καθαρτικό τους!» (χαμογελάει).

- Βρήκατε και υπολείμματα ψαριού;


Υπολείμματα ψαριών

«Μέσα σε πιθάρια εντοπίσαμε αποξηραμένα ψάρια και κόκαλα ψαριών. Μάλιστα, καθώς σκάβαμε σε βαθιά στρώματα, για τα θεμέλια των στύλων του στεγάστρου, βρήκαμε γάρον (garum κατά τους Ρωμαίους). Πρόκειται για μια πάστα από ψάρι, λιχουδιά για τους Ρωμαίους.

Η αριστοκρατία απολάμβανε το καλύτερο μέρος του ψαριού, ενώ η “πλέμπα” και ο στρατός χρησιμοποιούσαν τα κεφάλια, τις ουρές, τα πτερύγια. Βρήκαμε ένα τέτοιο πιθαράκι και επρόκειτο για σημαντική ανακάλυψη μιας και απέδειξε ότι 1.500 χρόνια πριν τους Ρωμαίους, το έφτιαχναν στη Θήρα. Είναι βέβαια χαρακτηριστικό ενός λαού που ζει με και από τη θάλασσα…»

- Κρέας έτρωγαν;

«Βρήκαμε άφθονα κόκαλα από αιγοπρόβατα (που αποτελεί βασικό είδος κτηνοτροφίας και σήμερα στα νησιά), ελάχιστα βοοειδή (στα νησιά δεν μπορούν να εκθρέψουν μεγάλα ζώα) και πολύ λίγο κυνήγι (κουνέλια, αποδημητικά πουλιά). Βρήκαμε όμως πάρα πολλά κατάλοιπα από αχινούς, αχιβάδες, κυδώνια και άλλα παρεμφερή θαλασσινά».

- Έχουμε ιδέα πώς τα μαγείρευαν ολ’ αυτά;


Αγγείο με ρόβη

«Ξέρουμε πως είχαν τριποδικές χύτρες -που σημαίνει ότι, αν μη τι άλλο, έβραζαν. Γιαχνί πάντως δεν νομίζω πως έφτιαχναν, αφού δεν είχαν ντομάτες. Σήμερα μπορεί να μιλάμε για τα περίφημα σαντορινιά ντοματάκια, όμως οι ντομάτες μας ήρθαν από την Αμερική! Βρήκαμε επίσης ταψιά και φορητά τριποδικά φουρνάκια: φωτιά από πάνω, φωτιά από κάτω και ταψάκι με καπάκι και πορτούλα. Ενα είδος γάστρας με πόδια».

- Τι σας εξέπληξε πιο πολύ από αυτά που ανακαλύψατε;

«Οι Κρατευτές: πάνω τους έψηναν σουβλάκια. Είχαν εγκοπές αλλά και τρυπούλες για να κυκλοφορεί ο αέρας και να μην σβήνουν τα κάρβουνα. Ηταν πολύ εργονομικοί. Στην άκρη τους είχαν το σχήμα κεφαλής κριαριού. Και εξσφάλιζαν και ένα υγιεινό ψήσιμο, αφού το λίπος έπεφτε».

- Δηλαδή, το σουβλάκι είναι δικό μας έδεσμα… Κι όμως, κάποιοι σήμερα νομίζουν ακόμα πως είναι τουρκικής προέλευσης.


Κρατευτές σουβλακιών

«Το σουβλάκι κατάγεται από το Αιγαίο. Οι Τούρκοι ήρθαν το 1453 μ.Χ. Κάποτε είχα μια κουβέντα με έναν διαπρεπή Τούρκο αρχαιολόγο, τον ελληνιστή Εκρέμ Ακουργκάλ. Και του έλεγα ότι έχουμε δανειστεί κι εμείς πολλά από την τουρκική κουζίνα.

Φερνοντάς του ως παράδειγμα τον κεφτέ. Και μου λέει: “Είστε αφελής. Οι Τούρκοι όταν ήρθαν εδώ ήταν νομάδες. Δεν είχαν κουζίνα. Απλώς υιοθέτησαν τη βυζαντινή κουζίνα. Ας μην κοροϊδευόμαστε: η λέξη “κεφτές” δεν είναι τούρκικη. Είναι η βυζαντινή λέξη “κοπτόν κρέας…”. Και πράγματι, θυμάμαι ακόμα τη μαμά μου και τη γιαγιά μου να κόβουν γρήγορα και σταυρωτά το κρέας με δύο κοφτερά μαχαίρια κάνοντας το κιμά!».

- Οι ανασκαφές του Ακρωτηρίου αποτελούν τα παλαιότερα τεκμήρια για το τι έτρωγαν οι Έλληνες;

«Όχι. Υπάρχουν σκόρπια ευρήματα και από τη νεολιθική εποχή (5η και 4η χιλιετία π.Χ.) σε Θεσσαλία, Μακεδονία, Θράκη. Όμως στο Ακρωτήρι, χάρη στο ηφαίστειο, πρώτη φορά βρέθηκαν τόσο πολλά μαζεμένα -και τόσο καλά διατηρημένα.

Σκεφθείτε πως στις λάβες της Σαντορίνης υπάρχουν εγκλείσματα φυτών όπως τα φοινικόδεντρα ή οι ελιές που χρονολογούνται 60.000 χρόνια πριν από σήμερα. Και αποκαλύπτουν ένα κλίμα που δεν διαφέρει από το σημερινό. Στα πρώιμα ιστορικά χρόνια, την 5η, 4η ή 3η χιλιετία π.Χ., ο άνθρωποι άρχισαν να καλλιεργούν την ίδια αυτή άγρια χλωρίδα».

Η περίφημη μεσογειακή διατροφή έχει πολύ μακρινές ρίζες τελικά…


Αποκάλυψη