Ποια συμφέροντα θα κέρδιζαν από μία ενδεχόμενη ενεργειακή κρίση στην Ουκρανία;

seisaxthiablog

Φοίβος Μαριάς

Οι εξελίξεις των γεγονότων στην Ουκρανία και οι εκατέρωθεν κυρώσεις μεταξύ Ε.Ε. και Ρωσικής Ομοσπονδίας έχουν δημιουργήσει ερωτήματα γύρω από το ζήτημα της τροφοδοσίας φυσικού αερίου από την Ρωσία στα κράτη της Ε.Ε.

Το φάντασμα ενός μερικού ή ολικού κλεισίματος της στρόφιγγας παροχής φυσικού αερίου από την Ρωσία πλανάται πάνω από την Ευρώπη. Η απειλή, πραγματική ή μη, μίας ενδεχόμενης ενεργειακής κρίσης προβάλλεται από μία μερίδα συμφερόντων. Επιπλέον η πραγματοποίηση αλλά ακόμη και η αποφυγή αυτών των σεναρίων είναι επικερδής για συγκεκριμένα συμφέροντα. Φυσικά το μέγεθος των κερδών και κυρίως ο χρόνος αποκόμισης τους διαφέρει ανάλογα με τον τομέα.

Το βασικό ερώτημα είναι ποια συμφέροντα θα κέρδιζαν από μία ενδεχόμενη μερική ή ολική, βραχυπρόθεσμη ή μέσο-μακροπρόθεσμη ενεργειακή κρίση στην Ουκρανία ή λόγω της Ουκρανίας. Επιπλέον η εξέταση αυτών των συμφερόντων εξηγεί ίσως την στάση συγκεκριμένων παραγόντων στην Ουκρανική κρίση, όπως για παράδειγμα την στάση της ελληνικής κυβέρνησης.

1) Σε επίπεδο κλάδου επιχειρήσεων, εταιρειών

i) Η αλυσίδα εταιρειών υγροποιημένου φυσικού αερίου (LNG)

Το υγροποιημένο φυσικού αερίου (LNG) είναι μία από τις εναλλακτικές για να καλύψει μέρος των αναγκών από μία ενδεχόμενη ενεργειακή κρίση. Η αλυσίδα των εταιρειών υγροποιημένου φυσικού αερίου θα αποκόμιζε κέρδη τόσο σε βραχυπρόθεσμο όσο και σε μέσο-μακροπρόθεσμο επίπεδο. Στην περίπτωση του LNG, το φυσικό αέριο εξορύσσεται στην χώρα παραγωγής, υγροποιείται και μεταφέρεται με ειδικά πλοία (υγραεριοφόρα πλοία) τα οποία το μεταφορτώνουν σε τερματικούς σταθμούς όπου το φυσικό αέριο επαναεριοποιείται και διοχετεύεται στο σύστημα αγωγών μεταφοράς αερίου.



Α) Οι εταιρείες εξόρυξης φυσικού αερίου χωρών που εξάγουν LNG στην Ευρώπη

Οι εισαγωγές LNG στην Ευρώπη πραγματοποιούνται κυρίως από το Κατάρ, την Αλγερία και την Νιγηρία [Πίνακας 1]. Οι κρατικές εταιρείες παραγωγής φυσικού αερίου σε αυτές τις χώρες μαζί με τους μεγάλους κολοσσούς του τομέα των υδρογονανθράκων με τις οποίες συνεργάζονται θα κέρδιζαν σημαντικά από μία αύξηση των εισαγωγών τους στην Ευρωπαϊκή αγορά.

Β) Οι εταιρείες διαχείρισης και κατασκευής τερματικών σταθμών LNG στην Ευρώπη

Αυτή την στιγμή υπάρχουν στην Ευρώπη 22 μεγάλοι τερματικοί σταθμοί υγροποίησης φυσικού αερίου με δυνατότητα επαναεριοποίησης 196 δις κυβικών μέτρων φυσικού αερίου ανά έτος (bcm/y) ενώ οι ευρωπαϊκές εισαγωγές LNG το 2013 ήταν μόλις 46 δις κυβικών μέτρων φυσικού αερίου (bcm). Είναι προφανές ότι οι συγκεκριμένοι τερματικοί σταθμοί υπολειτουργούν ενώ αξίζει να σημειωθεί ότι οι εισαγωγές LNG στην Ευρώπη έχουν μειωθεί κατά 47% σε σχέση με το 2010 την ώρα που μόνο πέρσι η παγκόσμια αγορά LNG κατέγραψε αύξηση 0,6%. Ταυτόχρονα άλλοι 6 σταθμοί με δυνατότητα επαναεριοποίησης 32 bcm/y είναι υπό κατασκευή ενώ 32 σταθμοί με δυνατότητες άνω των 160 bcm/y βρίσκονται υπό μελέτη. Αξίζει δε να σημειωθεί ότι σε ειδικό forum το οποίο διοργανώθηκε ήδη στα τέλη της άνοιξης του 2014 από το λόμπι των εταιρειών του κλάδου του φυσικού αερίου οι εκπρόσωποι του κλάδου σημείωναν με νόημα ότι ενώ τα τελευταία χρόνια οι τερματικοί σταθμοί LNG στην Ευρώπη υπολειτουργούν μπορούν άμεσα να λειτουργήσουν στο 100% των τεχνικών τους δυνατοτήτων [[1]].



Γ) Ο κλάδος μεταφοράς LNG – Το ελληνικό εφοπλιστικό κεφάλαιο

Η αύξηση των παραγγελιών LNG από τους ευρωπαϊκούς τερματικούς σταθμούς επαναεριοποίησης φυσικού αερίου που περιγράψαμε παραπάνω έχει άμεσες θετικές επιπτώσεις στον κλάδος μεταφορά LNG. Ειδικότερα τα εφοπλιστικά συμφέροντα θα είναι από τους μεγάλους κερδισμένους αυτού του « παιχνιδιού ». Το ελληνικό εφοπλιστικό κεφάλαιο είναι μετά από το ιαπωνικό από τους κυριότερους επιχειρηματικούς παράγοντες στον τομέα αυτό με 14% του παγκόσμιου στόλου του κλάδου [[2]] και με διαρκείς και μεγάλες παραγγελίας ναυπήγησης υγραεριοφόρων πλοίων τα τελευταία χρόνια [[3]]. Ειδικότερα, σύμφωνα με μελέτη της τράπεζας Πειραιώς [Πίνακας 5] την περίοδο 2013-2016 οι παραγγελίες LNG πλοίων από τα ελληνικά εφοπλιστικά συμφέροντα ανέρχονται στο 40% των συνολικών παραγγελιών παγκοσμίως. Με τα έτη 2013-2014 να αποτελούν την περίοδο αιχμής παράδοσης των παραγγελιών για τα ελληνικά εφοπλιστικά συμφέροντα. Η τιμή κατασκευής ενός τέτοιου πλοίου κατά το 2014 ήταν περί τα 200 εκ. $ ανά πλοίο ανάλογα με την χωρητικότητα του υγραεριοφόρου.

Ενδιαφέρον παρουσιάζει επιπλέον και ο βαθμός συγκέντρωσης και συγκεντροποίησης του ελληνικού εφοπλιστικού κεφαλαίου στον συγκεκριμένο κλάδο. Οκτώ ελληνόκτητες εταιρείες δραστηριοποιούνται στον κλάδο μεταφοράς LNG εκ των οποίων μία συγκεντρώνει το 1/3 του ελληνόκτητου στόλου. Ενώ ο παγκόσμιος ανταγωνισμός στον κλάδο είναι πολύ σκληρός με ιδιόκτητα υγραεριοφόρα πετρελαϊκών μεγαθηρίων, με μεγάλες ιδιωτικές Ιαπωνικές και Νορβηγικές εφοπλιστικές εταιρείες όσο και με σημαντικές κρατικές εταιρείες όπως αυτή του Κατάρ ή της Μαλαισίας οι οποίες σχεδόν πάντα έχουν πίσω τους εταιρείες κολοσσούς εξόρυξης υδρογονανθράκων. Τέλος αξίζει να σημειωθεί ότι οι πωλήσεις LNG και οι ναυλώσεις υγραεριοφόρων γίνεται τόσο με μακροπρόθεσμα συμβόλαια όσο και με βραχυπρόθεσμα συμβόλαια τύπου spot ή 12 μηνών τα οποία επηρεάζονται κυρίως από την οικονομική και γεωπολιτική συγκυρία. Το [Γράφημα 1] παρουσιάζει την εξέλιξη των ναύλων πλοίων LNG την περίοδο 2005-2014. Από τα μέσα του 2010 οι ναύλοι είχαν αυξητική τάση η οποία έγινε ακόμη εντονότερη λόγω του σεισμού στην Ιαπωνία ο οποίος έθεσε εκτός λειτουργίας μία σειρά πυρηνικών αντιδραστήρων. Όμως με την σταδιακή και μερική αποκατάσταση της κατάστασης στην Ιαπωνική ενεργειακή αγορά καθώς και για άλλους λόγους όπως η μείωση της βιομηχανικής δραστηριότητας λόγω της κρίσης οι ναύλοι έχουν μειωθεί σημαντικά. Μία αύξηση ευρωπαϊκών εισαγωγών LNG λόγω των γεγονότων στην Ουκρανία πιστεύουμε θα επιφέρει αύξηση των ναύλων καθώς και επιπλέον συμβόλαια για τους ιδιοκτήτες υγραεριοφόρων και θεωρούμε βέβαιο ότι το ελληνικό εφοπλιστικό κεφάλαιο θα λάβει σημαντικό μερίδιο της πίτας.

ii) Το λόμπι εξόρυξης σχιστολιθικού αερίου

Η εξόρυξη σχιστολιθικού αερίου και δη σε ευρωπαϊκό έδαφος είναι μία λύση η οποία θα μπορούσε σύμφωνα με τους υποστηρικτές της να μειώσει μεσοπρόθεσμα σημαντικά τις εισαγωγές φυσικού αερίου και μακροπρόθεσμα να δώσει την δυνατότητα ακόμη και ευρωπαϊκών εξαγωγών φυσικού αερίου. Η παραγωγή σχιστολιθικού αερίου έχει λάβει τεράστιες διαστάσεις στις Η.Π.Α. και έχει επιφέρει μία ενεργειακή « επανάσταση » στην χώρα η οποία πλέον μπορεί και εξάγει σχιστολιθικό αέριο υπό την μορφή LNG. Αυτή η κατάσταση έχει ανοίξει τις ορέξεις του λόμπι εξόρυξης σχιστολιθικού αερίου για μεγάλες επενδύσεις στον τομέα και στην Ευρώπη διότι υπάρχουν μεγάλα αποθέματα σε ευρωπαϊκό έδαφος. Φυσικά η άλλη πλευρά του νομίσματος είναι ότι η εξόρυξης σχιστολιθικού αερίου και κυρίως οι μέθοδοι που εφαρμόζονται στις ΗΠΑ είναι καταστροφικές για το περιβάλλον και την υγεία των κατοίκων των περιοχών όπου γίνεται η εξόρυξη. Διαδικασίες μέτρησης των ευρωπαϊκών αποθεμάτων σχιστολιθικού αερίου και εξορύξεις σε μικρή κλίμακα έχουν ήδη ξεκινήσει σε Μεγάλη Βρετανία και Πολωνία καθώς και ισχυρά οικολογικά κινήματα εναντίον της πρακτικής αυτής. Ένα ενεργειακό θερμό επεισόδιο μέσα στον χειμώνα ή ακόμη και ο απλός φόβος ενός τέτοιου επεισοδίου δίνει σίγουρα σημαντικά επιχειρήματα στο λόμπι εξόρυξης σχιστολιθικού αερίου σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες όπου κυβερνήσεις και κοινή γνώμη δεν βλέπουν απαραίτητα με καλό μάτι αυτό το θέμα.

iii) Το λόμπι κατασκευής αγωγών μεταφοράς φυσικού αερίου

Η Ουκρανική κρίση η οποία εντάσσεται σε μία σειρά ρωσο-ουκρανικών διενέξεων γύρω από το φυσικό αέριο όπως το 2006 και το 2009 θα ενταχθεί αναπόφευκτα στα επιχειρήματα εκείνων που υποστηρίζουν ότι πρέπει να κατασκευαστούν νέοι αγωγοί φυσικού αερίου. Ανάλογα με τα συμφέροντα που εκπροσωπούν αυτές οι απόψεις οι νέοι αγωγοί θα πρέπει να διασφαλίζουν: α) την περαιτέρω μείωση του ποσοστού του ρωσικού φυσικού αερίου το οποίο διέρχεται από την Ουκρανία και/ή β) την διαφοροποίηση παρόχων φυσικού αερίου το οποίο στην πραγματικότητα σημαίνει την αύξηση των εισαγωγών φυσικού αερίου από άλλες περιοχές του πλανήτη μειώνοντας ταυτόχρονα την ενεργειακή εξάρτησης της Ευρώπης από την Ρωσία. Σε κάθε περίπτωση αυτό συνεπάγεται επιπλέον έργα σε μέσο-μακροπρόθεσμο ορίζοντα στον τομέα κατασκευής αγωγών φυσικού αερίου.



iv) Τα λόμπι παραγωγής ενέργειας από άνθρακα, πυρηνική ενέργεια και ανανεώσιμες πηγές ενέργειας

Το φυσικό αέριο χρησιμοποιείται στην Ευρώπη σε ενεργοβόρες βιομηχανικές μονάδες για τις ανάγκες της παραγωγής, για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας και από οικιακούς καταναλωτές για θέρμανση και ζεστό νερό. Η άμεση αντικατάσταση του ρωσικού αερίου για την κάλυψη αυτών των αναγκών με παραγωγή ενέργειας από άλλες μορφές ενέργειας όπως η πυρηνική ενέργεια, η καύση άνθρακα (λιθάνθρακα και λιγνίτη) και οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας είναι αρκετά δύσκολη. Σε μέσο-μακροπρόθεσμη κλίμακα θεωρούμε ότι το λόμπι της παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας από άνθρακα και πυρηνική ενέργεια θα πιέσει ούτως ώστε να μειωθεί η χρήση φυσικού αερίου στην ηλεκτροπαραγωγή και να αντικατασταθεί από καύση άνθρακα και πυρηνικά εργοστάσια.

Το μεγάλο μειονέκτημα της καύσης του άνθρακα σε σχέση με το φυσικό αέριο είναι ότι εκπέμπει πολύ περισσότερους ρύπους και αέρια του θερμοκηπίου. Από την άλλη αρκετά Ευρωπαϊκά κράτη διαθέτουν σημαντικά αποθέματα άνθρακα στο έδαφός τους. Το λόμπι της πυρηνικής ενέργειας έχει να παρουσιάσει τους πολύ χαμηλούς ρύπους που εκπέμπει η παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας από τα πυρηνικά εργοστάσια. Βέβαια η ευρωπαϊκή κοινή γνώμη αλλά και αρκετές κυβερνήσεις είναι αρκετά διστακτικές απέναντι στην πυρηνική ενέργεια λόγω του ατυχήματος στην Φουκουσίμα το 2011. Επιπλέον, η ευρωπαϊκή πυρηνική βιομηχανία και δη οι γαλλικές εταιρείες δυσκολεύονται να ολοκληρώσουν τα νέα πυρηνικά εργοστάσια σε Γαλλία και Φινλανδία τα οποία θα λειτουργούν με έναν « νέου τύπου πυρηνικό αντιδραστήρα » ονόματι EPR. Παρ’όλα αυτά θεωρούμε ότι τα συγκεκριμένα λόμπι θα προσπαθήσουν να επωφεληθούν των εξελίξεων στην Ουκρανία. Το λόμπι των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας θα προσπαθήσει να πράξει το ίδιο τόσο όσον αναφορά την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας όσο και τους άλλους τομείς αλλά θεωρούμε ότι λόγω της μειωμένης ισχύος που διαθέτει σε σχέση με τα λόμπι του άνθρακα και της πυρηνικής ενέργειας θα καταφέρει να έχει αναλογικά λιγότερα κέρδη από τα άλλα δύο λόμπι.

v) Το χρηματιστηριακό λόμπι αγοράς και πώλησης φυσικού αερίου

Η πώληση του φυσικού αερίου γίνεται με συμβόλαια καιρό πριν την παράδοση των ποσοτήτων, εντούτοις υπάρχουν ολόκληρες αγορές-χρηματιστήρια τιμών φυσικού αερίου. Είναι σίγουρο ότι το συγκεκριμένο λόμπι δεν θα διστάσει ούτε μία στιγμή να εκμεταλλευτεί την κατάσταση στην Ουκρανία για να κερδοσκοπήσει βραχυπρόθεσμα πάνω στη τιμή του φυσικού αερίου.

2) Σε επίπεδο κρατών-κυβερνήσεων

i) Οι εναλλακτικοί προμηθευτές φυσικού αερίου μέσω αγωγών με κυριότερους την Ολλανδία, την Νορβηγία και την Αλγερία

Οι άλλες χώρες και οι κατά τόπους εταιρείες εξόρυξης αερίου οι οποίες προμηθεύουν με φυσικό αέριο τα κράτη της Ευρώπης θα μπορούσαν να κερδίσουν ένα επιπλέον μερίδιο της ευρωπαϊκής αγοράς. Η Ολλανδία, η Νορβηγία και η Αλγερία θα είναι οι κυριότεροι κερδισμένοι τόσο βραχυπρόθεσμα όσο πιθανόν και μέσο-μακροπρόθεσμα [Πίνακας 2].

ii) Οι χώρες από τις οποίες περνάνε ρωσικοί αγωγοί αποφυγής της Ουκρανίας

Ρωσικοί αγωγοί μεταφοράς φυσικού αερίου προς την κεντρική και την δυτική Ευρώπη περνούν εκτός από την Ουκρανία, από τον άξονα Λευκορωσία-Πολωνία και υποθαλάσσια μέσω της Βαλτικής απευθείας στην Γερμανία [Πίνακας 3]. Κάθε κράτος ή/και τοπική εταιρεία μεταφοράς του φυσικού αερίου σε αυτές τις χώρες εισπράττει τέλη διέλευσης για την μεταφορά του αερίου από το έδαφός της [Πίνακας 4]. Οι ρωσικοί αγωγοί αποφυγής της Ουκρανίας δεν λειτουργούν στο 100% των τεχνικών τους δυνατοτήτων, συνεπώς ένα μέρος του αερίου που μεταφέρεται αυτή την στιγμή μέσω της Ουκρανίας θα μπορούσε να μεταφερθεί μέσω αυτών των αγωγών. Οι αγωγοί αυτοί όμως σήμερα δεν έχουν την δυνατότητα να μεταφέρουν ολόκληρη της ποσότητα αερίου που περνάει από την Ουκρανία. Μία τέτοια εξέλιξη θα έχει ως αποτέλεσμα την αύξηση στις εισπράξεις τελών μεταφοράς για τα συγκεκριμένα κράτη ή/και τις τοπικές εταιρείες μεταφοράς αερίου σε βραχυπρόθεσμη και ίσως σε μεσοπρόθεσμη κλίμακα. Φυσικά μία τέτοια εξέλιξη θα είχε σαν άμεση επίπτωση την αύξηση της τιμής του αερίου σε χώρες και περιοχές χωρών οι οποίες προμηθεύονται με αέριο που περνάει απευθείας από την Ουκρανία. Πρώτο θύμα μίας τέτοιας εξέλιξης θα ήταν η Ουγγαρία και κυρίως η Σλοβακία η οποία συν τοις άλλοις θα απολέσει και τα τέλη τα οποία εισπράτει για τις ποσότητες οι οποίες διέρχονται ή δύναται να μεταφερθούν από το εδαφός της με προορισμό χώρες της κεντρικής και της δυτικής Ευρώπης [Πίνακας 4]. Αυτό το γεγονός ίσως εξηγεί εν μέρει την στάση την Σλοβακίας στην πρόθεση της Ε.Ε. να επιβάλει επιπλέον κυρώσεις στην Ρωσία [[4]].

iii) Ευρωπαϊκά κράτη με αποθέματα σχιστολιθικού αερίου

Όπως αναφέραμε παραπάνω η εξόρυξη σχιστολιθικού αερίου αποτελεί σύμφωνα με κάποιους εναλλακτική στην ενεργειακή εξάρτηση της Ευρώπης από την Ρωσία. Σύμφωνα με εκτιμήσεις τα μεγαλύτερα αποθέματα σχιστολιθικού εντοπίζονται στην Γαλλία και στην Πολωνία ενώ αποθέματα υπάρχουν επιπλέον στο Ηνωμένο Βασίλειο και σε χώρες της κεντρικής Ευρώπης που γειτνιάζουν με την Πολωνία. Εκτιμάται ότι και η Ουκρανία έχει τόσο αποθέματα σχιστολιθικού αερίου όσο και αποθέματα σχιστολιθικού πετρελαίου. Στην Γαλλία η κοινή γνώμη είναι σε μεγάλο βαθμό αντίθετη με την αξιοποίηση των αποθεμάτων αυτών. Μάλιστα η κοινωνική πίεση και οι φόβοι για τυχόν περιβαλλοντικά προβλήματα ανάγκασα τον Σαρκοζύ να υιοθετήσει νόμο που απαγορεύει την χρήση της τεχνολογίας εξόρυξης που χρησιμοποιείται στις ΗΠΑ, καθιστώντας έτσι επί του πρακτέου την εξόρυξη σχιστολιθικού αερίου στην Γαλλία μη προσοδοφόρα και άρα αδύνατη. Ο Ολάντ από την αρχή της θητείας του δεσμεύτηκε ότι δεν θα τροποποιήσει τον νόμο αυτό. Όμως το λόμπι της εκμετάλλευσης του σχιστολιθικού αερίου στην Γαλλία είναι ισχυρό και τέμνει με κάθετο τρόπο το σύνολο σχεδόν των πολιτικών κομμάτων. Ο πρόσφατα αποπεμφθείς υπουργός οικονομίας Αρνό Μοντεμπούρ ήταν ο μεγαλύτερος υπερασπιστής της χρήσης αυτής της μορφής ενέργειας στο εσωτερικό της γαλλικής « αριστεράς ». Η κρίση στην Ουκρανία ανεξάρτητα της συγκεκριμένης μορφής που θα πάρει στο ενεργειακό επίπεδο είναι δεδομένο ότι ενισχύει την θέση του σχιστολιθικού λόμπι και αυξάνει έντονα τις πιέσεις προς την κοινή γνώμη για την αποδοχή του.

iv) Η Κύπρος και η Ελλάδα ως εν δυνάμει παραγωγοί φυσικού αερίου και ενεργειακοί κόμβοι

Η εκμετάλλευση των πιθανών αποθεμάτων φυσικού αερίου σε Κύπρο και Ελλάδα γίνεται ακόμη περισσότερο δελεαστική λόγω της Ουκρανικής κρίσης σε μία λογική εξόρυξης υδρογονανθράκων σε ασφαλές-ευρωπαϊκό έδαφος και στα πλαίσια της διαφοροποίησης παρόχων φυσικού αερίου. Στα πλαίσια αυτά, κατ’αρχάς θα αυξηθούν οι έρευνες για την εκτίμηση και την ακριβή καταγραφή τόσο των ποσοτήτων των πιθανών αποθεμάτων όσο και των φυσικοχημικών τους χαρακτηριστικών. Εν συνεχεία, μεσοπρόθεσμα θα μπορούσε να αρχίσει η εξόρυξη αυτών των αποθεμάτων. Φυσικά οι έρευνες και η εκμετάλλευση στην Κύπρο βρίσκονται σε πολύ πιο προχωρημένο στάδιο απ’ότι στην Ελλάδα. Πρέπει όμως να σημειωθεί ότι η μαζική εξόρυξη σχιστολιθικού αερίου σε χώρες της δυτικής και της κεντρικής Ευρώπης μπορεί να αποτελέσει σημαντικό πλήγμα και ανασταλτικό παράγοντα στην πιθανή εκμετάλλευση των υδρογονανθράκων στην Ελλάδα.

Ανεξάρτητα από τα παραπάνω η θέση της Ελλάδας ως ενεργειακού κόμβου για την μεταφορά φυσικού αερίου ενισχύεται λόγω των γεγονότων στην Ουκρανία. Αυτό το γεγονός αφορά τόσο αέριο το οποίο μέσω Τουρκίας θα μεταφέρεται από την Ρωσία όσο και από περιοχές της Μέσης ανατολής και της κεντρικής Ασίας. Φυσικά ο όρος για να επαληθευθεί αυτή η εξέλιξη είναι να επιλεγεί η Ελλάδα ως χώρα από την οποία θα περνάνε οι μελλοντικοί αγωγοί προς την δυτική Ευρώπη και ειδικά προς την Ιταλία. Οι συγκεκριμένες εξελίξεις θεωρούμε ότι θα έχουν σαν αποτέλεσμα την επιπλέον όξυνση των ανταγωνισμών στο τρίγωνο Ελλάδα, Τουρκία και Βουλγαρία για την χάραξη των ενεργειακών δρόμων προς όφελος κάθε παράγοντα.



v) Η Ε.Ε. και η Ενεργειακή Ένωση

Η αναβάθμιση της υπάρχουσας συνεργασίας σε επίπεδο ευρωπαϊκών κρατών στον τομέα της ενέργειας με στόχο την δημιουργία της Ενεργειακής Ένωσης στην Ευρώπη γίνεται αναμφίβολα πολύ πιο δελεαστική λόγω των γεγονότων στην Ουκρανία. Η δημιουργία της Ενεργειακής Ένωσης αποτελεί την τρίτη εκ των πέντε προτεραιοτήτων της Ε.Ε. για τα επόμενα χρόνια όπως αυτές διαμορφώθηκαν και παρουσιάστηκαν δημόσια ήδη στα τέλη Ιουνίου 2014 στα πλαίσια του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου [[5]].

vi) Οι Η.Π.Α.

Οι Η.Π.Α. από την δεκαετία του 1980 υπό την προεδρία του Ρήγκαν είναι οι μεγαλύτεροι πολέμιοι της ενεργειακής εξάρτησης της Ευρώπης στον τομέα του φυσικού αερίου από την Ρωσία. Οι αμερικανικές κυβερνήσεις έχουν επανειλημμένα προσπαθήσει να αποτρέψουν ή έστω να αναχαιτίσουν την διείσδυση του ρωσικού αερίου στις ευρωπαϊκές αγορές. Αυτή η επιλογή εντάσσεται στην διαχρονική προσπάθεια των Η.Π.Α. να απομονώσουν την Ρωσία από τα ευρωπαϊκά κράτη. Μία στρατηγική η οποία συμπληρώνεται από την εποχή της κατάρρευσης της ΕΣΣΔ με την προσπάθεια νατοϊκής περικύκλωσης της Ρωσίας. Οι Η.Π.Α. προσπαθούν να χρησιμοποιήσουν την Ουκρανική κρίση τόσο για τα συνολικότερα συμφέροντα τους όσο και για τα ειδικότερα αμερικανικά συμφέροντα στον ενεργειακό τομέα. Οι εξελίξεις στην βιομηχανία εξόρυξης σχιστολιθικού αερίου στις Η.Π.Α. που αναφέραμε παραπάνω καθιστούν τις Η.Π.Α άμεσο ανταγωνιστή της Ρωσίας για εξαγωγές αμερικανικού σχιστολιθικού αερίου στην Ευρώπη υπό την μορφή LNG. Η αμερικανική κυβέρνηση με πρόσφατες αποφάσεις της τον Μάρτιο του 2014 έδωσε τις ειδικές άδειες τις οποίες προβλέπουν οι αμερικανικοί νόμοι για την εξαγωγή φυσικού αερίου προς την Ευρώπη. Όλα αυτά φυσικά λαμβάνουν χώρα υπό το φόντο των διαπραγματεύσεων για την δημιουργία της ζώνης ελεύθερου εμπορίου μεταξύ Η.Π.Α. και Ε.Ε. Μία διαδικασία η οποία έχει ανοίξει τις ορέξεις των αμερικανικών ενεργειακών συμφερόντων για περαιτέρω και με καλύτερους εμπορικούς όρους διείσδυσή τους στις ευρωπαϊκές αγορές και για μία ενδεχόμενη σταδιακά αυξανόμενη ενεργειακή εξάρτηση της Ευρώπης από τις Η.Π.Α αυτή την φορά.

vii) Η Ρωσική στρατηγική κατασκευής εναλλακτικών αγωγών μεταφοράς αερίου

Η Ουκρανική κρίση θα ενισχύσει την στρατηγική της Ρωσίας για την αποφυγή του Ουκρανικού έδαφος για την μεταφορά του φυσικού αερίου που εξάγει. Επί ΕΣΣΔ το σύνολο των εξαγωγών φυσικού αερίου περνούσε από την Ουκρανία. Το ποσοστό του εξαγόμενου ρωσικού φυσικού αερίου που μεταφερόταν μέσω της Ουκρανίας μειώθηκε στο 80% κατά την δεκαετία του 1990 με την κατασκευή του αγωγού μέσω της Λευκορωσίας και της Πολωνίας. Μετά από διενέξεις μεταξύ Ρωσίας, Λευκορωσίας και Πολωνίας ο Ρωσικός παράγοντας αποφάσισε το 2001 να κατασκευάσει τον αγωγό στην Βαλτική θάλασσα που εξάγει απευθείας το φυσικό αέριο στην Γερμανία. Οι Ρωσσο-ουκρανικές κρίσεις του 2006, 2009 με επίκεντρο το φυσικό αέριο ενίσχυσαν την στρατηγική αυτή. Επιπλέον έχει κατασκευαστεί και τεθεί σε λειτουργία και ο αγωγός ο οποίος μεταφέρει φυσικό αέριο από την Ρωσία στην Τουρκία μέσω της Μαύρης Θάλασσας. Σήμερα μετά από όλες αυτές τις εξελίξεις, περίπου η μισή της συνολικής ποσότητας φυσικού αερίου το οποίο εξάγει η Ρωσία στην Ευρώπη μεταφέρεται μέσω της Ουκρανίας [[6]]. Επιπλέον εκτιμούμε ότι η στρατηγική της Ρωσίας από εδώ και πέρα θα είναι η ενίσχυση των υποθαλάσσιων αγωγών μεταφοράς αερίου μέσω της Βαλτικής και δευτερευόντως μέσω της Μαύρης θάλασσας. Σε αυτό το σημείο τα συμφέροντα της Ρωσικής και της Ελληνικής κυβέρνησης πολύ πιθανό να ταυτίζονται με την πιθανή ένταξη της Ελλάδας στο δρόμο μεταφοράς του ρωσικού αερίου προς την Ιταλία.



Τέλος σε ότι αφορά την Ρωσία είναι δεδομένο ότι η Ουκρανική κρίση και ο τρόπος με τον οποίο τοποθετούνται τα Ευρωπαϊκά κράτη απέναντι της κάνει ακόμη πιο επιτακτική την εξεύρεση νέων πελατών για τις εξαγωγές του φυσικού αερίου της. Πρόσφατα υπογράφει μεγάλη συμφωνία μεταξύ Κίνας και Ρωσίας για κατασκευή αγωγών και πώληση ρωσικού αερίου στην Κίνα. Θεωρούμε ότι τα γεγονότα στην Ουκρανία θα επιταχύνουν ακόμη περισσότερο τον προσανατολισμό των εξαγωγών του ρωσικού φυσικού αερίου προς ανατολάς.

3) Εν κατακλείδι

Η ιστορία έχει αποδείξει ότι η ΕΣΣΔ και εν συνεχεία η Ρωσία είναι αρκετά αξιόπιστος ενεργειακός πάροχος τόσο σε ομαλές όσο και σε ανώμαλες περιόδους. Κανείς φυσικά δεν μπορεί να προβλέψει ή να αποκλείσει διακοπή του φυσικού αερίου το οποίο διέρχεται μέσω της Ουκρανίας. Αν κάτι τέτοιο πραγματοποιηθεί θεωρούμε ότι θα οφείλεται όπως το 2006 και το 2009 σε οικονομικές διαφορές σχετικές με την αποπληρωμή χρεών που οφείλει η Ουκρανική πλευρά στην Ρωσική για παλαιότερες ποσότητες αερίου τις οποίες δεν έχει αποπληρώσει και όχι σε πολιτικούς λόγους. Άλλωστε αυτή την στιγμή οι δύο πλευρές βρίσκονται σε διαπραγματεύσεις και στο διαιτητικό δικαστήριο για να διευθετήσουν τις μεταξύ τους οικονομικές διαφορές. Είναι δεδομένο ότι η διακοπή της ροής του ρωσικού φυσικού αερίου προς την Ευρώπη, ειδικά στην παρούσα οικονομική και νομισματική συγκυρία και ειδικότερα λόγω των εν δυνάμει περιορισμών άντλησης κεφαλαίων που επιβάλει η Ε.Ε. σε μία σειρά ρωσικές ενεργειακές κρατικές επιχειρήσεις, θα ήταν επιζήμια πρώτα και κύρια για την ίδια την Ρωσία. Από την άλλη τα Ευρωπαϊκά κράτη με τις εναλλακτικές που περιγράψαμε αλλά και λόγω των στρατηγικών αποθεμάτων που διαθέτουν μπορούν να αντιμετωπίσουν ένα ενδεχόμενο ενεργειακό επεισόδιο. Οι μέχρι τώρα κινήσεις των διάφορων παραγόντων δείχνουν ότι είναι περισσότερο πιθανό η Ουκρανική πλευρά να προκαλέσει μία διακοπή της ροής ρωσικού φυσικού αερίου από το έδαφός της [[7]].

Παρά ταύτα ένα ενδεχόμενο ενεργειακό επεισόδιο με επίκεντρο το φυσικό αέριο λόγω Ουκρανίας ή ακόμη και η αβεβαιότητα γύρω από την παροχή ρωσικού αερίου στην Ευρώπη δημιουργεί επικερδείς συνθήκες για μία σειρά συμφερόντων τα οποία αναλύσαμε παραπάνω και τα οποία θα φροντίσουν να επωφεληθούν. Τα συμφέροντα αυτά είναι πολλά, ετερόκλητα, ορισμένες φορές μάλιστα αντικρουόμενα αλλά έχουν σαν κοινό παρονομαστή τα κέρδη τα οποία θα αποκομίσουν από την μείωση εισαγωγών του ρωσικού φυσικού αερίου και την αντικατάσταση αυτής της ενεργειακής κατανάλωσης από άλλες πηγές.

Θεωρούμε ότι η ανάλυση των ενεργειακών συμφερόντων μπορεί να εξηγήσει εν μέρει ή και συνολικά την στάση των διαφορετικών πολιτικών και οικονομικών παιχτών στο γεωστρατηγικό « σκάκι το οποίο παίζεται στην Ουκρανία ». Ειδικά σε ότι αφορά την Ελλάδα δείξαμε ότι ο ελληνικός παράγοντας και κυρίως το ελληνικό εφοπλιστικό κεφάλαιο μπορεί να αποκομίσει σημαντικότατα κέρδη λόγω των εξελίξεων στην Ουκρανία τόσο βραχυπρόθεσμα όσο και μέσο-μακροπρόθεσμα. Θεωρούμε ότι αυτά τα πιθανά κέρδη μπορούν να εξηγήσουν την στάση της Ελληνικής κυβέρνησης ήδη από την αρχή του Ουκρανικής κρίσης. Δηλαδή την σπουδή με την οποία ο Βενιζέλος είχε σπεύσει να χαιρετίσει την ακροδεξιά απαρτιζόμενη και από νεοναζί Ουκρανική κυβέρνηση καθώς και όλες τις άλλες κινήσεις της Ελληνικής πλευράς όλη αυτή την περίοδο.

Επιπλέον οι δημοσιογραφικές διαρροές των τελευταίων ημερών επιβεβαιώνουν ακόμη περισσότερο την ανάλυσή μας σχετικά με τους στόχους και τις επιδιώξεις της ελληνικής πλευράς. Αναφερόμαστε στα δύο παρακάτω χαρακτηριστικά δημοσιεύματα. 1) Στα δημοσιεύματα [[8]] σύμφωνα με τα οποία « μετά από παρέμβαση του πρωθυπουργού Αντώνη Σαμαρά, οι αρχηγοί κρατών και κυβερνήσεων υπογραμμίζουν στο τελικό ανακοινωθέν τους (ανακοινωθέν της έκτακτης συνόδου του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου στις 30/08/2014) ότι το υγροποιημένο φυσικό αέριο θα μπορούσε να αποτελέσει εναλλακτική πηγή ενέργειας για την Ευρώπη σε περίπτωση κλιμάκωσης τις κρίσης με τη Ρωσία » [[9]]. Αξίζει όμως να σημειωθεί ότι αντίθετα με τις διαρροές της ελληνικής πλευράς και τα συγκεκριμένα δημοσιεύματα τα συμπεράσματα του Συμβουλίου Κορυφής δεν κάνουν λόγω για το υγροποιημένο φυσικό αέριο αλλά ανέφεραν « Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο καλεί επίσης όλα τα μέρη να στηρίξουν και να διευκολύνουν τη σταθερή και ασφαλή μεταφορά των ενεργειακών πόρων, ιδίως του φυσικού αερίου » [[10]]. 2) Σε δημοσίευμα του ΣΚΑΪ [[11]] όπου αναφέρεται χαρακτηριστικά « Μία ολοκληρωμένη στρατηγική για την προάσπιση της ενεργειακής ασφάλειας της Ευρώπης, που συσχετίζεται με τις προτάσεις της Αθήνας για χρήση υγροποιημένου φυσικού αερίου (LNG) αλλά και τη γεωστρατηγική θέση της χώρας μας, επιδιώκει να διαμορφώσει η Ευρωπαϊκή Ένωση. […] Διπλή σημασία για την Ελλάδα μπορεί να διαδραματίσει επίσης η έμφαση που δίνει το Συμβούλιο τόσο στην αξιοποίηση «εγχώριων πόρων υδρογονανθράκων» όσο και στο άνοιγμα του «Νότιου Διαδρόμου», που μέσω Βαλκανίων και Ιονίου θα παρακάμπτει το δίπολο Ουκρανία-Ρωσία ». Αυτές οι δημοσιογραφικές πληροφορίες δείχνουν ξεκάθαρα τις προθέσεις και τα συμφέροντα που εξυπηρετεί η στρατηγική Σαμαρά-Βενιζέλου.

Αποδεικνύεται λοιπόν για ακόμη μία φορά ότι η ρήση « follow the money » δίνει σχεδόν πάντα τις απαντήσεις για τις κινήσεις στην πολιτική σκακιέρα.



Πίνακες:



Χώρα εισαγωγής

Ποσότητα

(bcm)

Ποσοστό του συνολικού εισαγώμενου LNG

Συνολικά αποθέματα φυσικού αερίου (bcm)


Κατάρ

17,23

46,3 %

24.700


Αλγερία

9,73

26,1 %

4.500


Νιγηρία

4,94

13,2 %

5.100


Τρινιντάντ και Τομπάγκο

1,89

5 %

400


Νορβηγία

1,83

4,9 %

2.000


Περού

1,19

3,2 %

400


Άλλες χώρες

0,41

1,1 %

-


Πίνακας 1 : Χώρες προέλευσης, ποσότητες εισαγωγής LNG στην Ευρώπη κατά το έτος 2013 χωρίς τις ποσότητες οι οποίες επεξάγωνται από τους Ευρωπαϊκούς LNG τερματικούς σταθμούς και συνολικά αποθέματα φυσικού αερίου των συγκεκριμένων χωρών. Πηγές: BP Statistical Review of World Energy, Gas Infrastructure Europe (GIE).



Χώρες

Ποσότητα

(bcm)

Μέγιστες δυνατότητες μεταφοράς φυσικού αερίου με αγωγούς (bcm/y)

Συνολικά αποθέματα φυσικού αερίου (bcm)


Ρωσία

169

277,31

31.300


Νορβηγία

98

134,5

2.000


Αλγερία

29

57

4.500


Άλλες χώρες εκτός Ε.Ε.

17

40

-


Πίνακας 2: Εισαγωγές ποσοτήτων φυσικού αερίου κατά το έτος 2013 από χώρες εκτός Ε.Ε., μέγιστες δυνατότητες μεταφοράς φυσικού αερίου με αγωγούς και αποθέματα φυσικού αερίου από τις συγκεκριμένες χώρες. Πηγές: Eurostat, BP Statistical Review of World Energy, Gas Infrastructure Europe (GIE), European Network of Transmission System Operators for Gas (ENTSOG).



Δρόμος μεταφοράς

Μέγιστες δυνατότητες μεταφοράς φυσικού αερίου με αγωγούς (bcm/y)


Βαλτική Θάλασσα

55


Μαύρη Θάλασσα

16


Ρωσία

16,28


Λευκορωσία

50,09


Ουκρανία

139,94


Πίνακας 3: Δρόμος μεταφοράς και μέγιστες δυνατότητες μεταφοράς του ρωσικού φυσικού αερίου με αγωγούς. Υπολογισμοί του γράφοντος με βάση τα στοιχεία τουEuropean Network of Transmission System Operators for Gas (ENTSOG) όπως δημοσιεύθηκαν τον Ιούνιο του 2014.



Δρόμος μεταφοράς

Μέγιστες δυνατότητες μεταφοράς φυσικού αερίου με αγωγούς (bcm/y)

Πρώτη χώρα υποδοχής του αερίου μετά την χώρα-δρόμο μεταφοράς


Βαλτική Θάλασσα

55

Γερμανία


Μαύρη Θάλασσα

16

Τουρκία


Ρωσία

8,2

Φινλανδία


Ρωσία

1,5

Εσθονία


Ρωσία

6,58

Λεττονία


Λευκορωσία

10,62

Λιθουανία


Λευκορωσία

39,47

Πολωνία


Ουκρανία

4,38

Πολωνία


Ουκρανία

74,82

Σλοβακία


Ουκρανία

19,48

Ουγγαρία


Ουκρανία

3,69

Ρουμανία


Ουκρανία

37,57

Ρουμανία μέσω Μολδαβίας


Πίνακας 4: Δρόμος μεταφοράς, μέγιστες δυνατότητες μεταφοράς του ρωσικού φυσικού αερίου με αγωγούς και πρώτη χώρα υποδοχής του αερίου μετά την χώρα-δρόμο μεταφοράς. Υπολογισμοί του γράφοντος με βάση τα στοιχεία τουEuropean Network of Transmission System Operators for Gas (ENTSOG) όπως δημοσιεύθηκαν τον Ιούνιο του 2014.


2013

2014

2015

2016

Σύνολο


Πλοία

Χωρητ.

Πλοία

Χωρητ.

Πλοία

Χωρητ.

Πλοία

Χωρητ.

Πλοία

Χωρητ.


Ελληνόκτητος στόλος

12

2056

16

2573

9

1426

2

348

39

6403


Παγκοσμίως

24

3960

35

5285

29

4568

13

2234

101

15777


% Ελληνόκτητου στόλου

50%

56%

46%

49%

31%

31%

15%

16%

39%

41%


Πίνακας 5 : Χρονοδιάγραμμα παραδόσεων παραγγελιών LNG υγραεριοφόρων πλοίων παγκοσμίως, ελληνικών εταιρειών σε αριθμό πλοίων (πλοία) και χωρητικότητα (Χωρητ.) σε χιλ. m3 καθώς και ποσοστό του ελληνόκτητου στόλου στις παραγγελίες παγκοσμίως κατα την περίοδο 2013-2016. Πηγή: Κλαδική μελέτη τράπεζας Πειραιώς, Αύγουστος 2013.





Γράφημα 1: Εξέλιξη ναύλων πλοίων LNG την περίοδο 2005-2014 για πλοία χωρητικότητας 155.000 cbm σε 1.000 $ ανά μέρα για συμβόλαια spot ή 12μηνα συμβόλαια. Πηγή: RS Platou Mounthly, Αύγουστος 2014.

Αναφορές:



[[1]] Τα στοιχεία που παρθέτονται σε όλη αυτή την παράγραφο δημοσιεύτηκαν από το Gas Infrastructure Europe (GIE)
[[2]] « Οι 4+3 Έλληνες «βασιλιάδες» του LNG »http://www.dealnews.gr/nautilia/item/111017-%CE%9F%CE%B9-4-3-%CE%88%CE%BB%CE%BB%CE%B7%CE%BD%CE%B5%CF%82-%C2%AB%CE%B2%CE%B1%CF%83%CE%B9%CE%BB%CE%B9%CE%AC%CE%B4%CE%B5%CF%82%C2%BB-%CF%84%CE%BF%CF%85-LNG#.VAOh5aNvCSo

[[3]] « Από Ελληνες εφοπλιστές το 46% των νέων παραγγελιών LNG »

http://www.kathimerini.gr/470859/article/oikonomia/epixeirhseis/apo-ellhnes-efoplistes-to-46-twn-newn-paraggeliwn-lng«Κυρίαρχοι» των LNG οι Έλληνες εφοπλιστές

http://www.dealnews.gr/nautilia/item/102713-%C2%AB%CE%9A%CF%85%CF%81%CE%AF%CE%B1%CF%81%CF%87%CE%BF%CE%B9%C2%BB-%CF%84%CF%89%CE%BD-LNG-%CE%BF%CE%B9-%CE%AD%CE%BB%CE%BB%CE%B7%CE%BD%CE%B5%CF%82-%CE%B5%CF%86%CE%BF%CF%80%CE%BB%CE%B9%CF%83%CF%84%CE%AD%CF%82#.VAOauqNvCSo[[4]] « Πιθανό βέτο από Σλοβακία σε νέες κυρώσεις κατά της Ρωσίας »

http://www.naftemporiki.gr/story/850729/pithano-beto-apo-slobakia-se-nees-kuroseis-kata-tis-rosias[[5]] Συμπεράσματα Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, 26-27 Ιουνίουhttp://www.consilium.europa.eu/uedocs/cms_Data/docs/pressdata/en/ec/143478.pdfΚαι η παρουσίαση των συγκεκριμένων συμπερασμάτων του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου από τον Herman Van Rompuy, στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιοhttp://www.consilium.europa.eu/uedocs/cms_data/docs/pressdata/en/ec/143540.pdf[[6]] Πληροφορία από τα site : http://www.gazprom.com και http://www.eia.gov καιhttp://www.iea.org[[7]] « Νόμο που επιτρέπει το μπλοκάρισμα ρωσικού αερίου προς την ΕΕ πέρασε η Ουκρανία »

http://www.skai.gr/news/finance/article/263770/nomo-pou-epitrepei-to-blokarisma-rosikou-aeriou-pros-tin-ee-perase-i-oukrania/[[8]]http://www.imerisia.gr/article.asp?catid=26509&subid=2&pubid=113337946http://www.protothema.gr/politics/article/406220/samaras-to-ugropoiimeno-fusiko-aerio-enallaktiki-pigi-energeias-gia-tin-europi/[[9]] « Σαμαράς: Εναλλακτική πηγή ενέργειας το υγροποιημένο φυσικό αέριο »

http://www.ethnos.gr/article.asp?catid=22767&subid=2&pubid=64056729[[10]] Τελικό ανακοινωθέν της έκτακτης συνόδου του Ευρωπαικού Συμβουλίου στις 30/08/2014

http://www.consilium.europa.eu/uedocs/cms_data/docs/pressdata/el/ec/144560.pdf
[[11]] « ΣΚΑΪ αποκλειστικό: Σχέδιο ενεργειακής ασφάλειας, με ελληνικό ενδιαφέρον, ετοιμάζει η ΕΕ »http://www.skai.gr/news/finance/article/265160/skai-apokleistiko-shedio-energeiakis-asfaleias-me-elliniko-endiaferon-etoimazei-i-ee/#ixzz3CpRQPYbD