Eκλείψεις και Μύθοι

[Σήμερα, Κυριακή 3 Νοεμβρίου, θα πραγματοποιηθεί ολική έκλειψη ηλίου η οποία θα γίνει ορατή από πολλές αφρικανικές χώρες κοντά στον ισημερινό. Στην Ελλάδα θα γίνει αντιληπτή ως μερική έκλειψη μετά τις 3 το μεσημέρι].

— Της Jane J. Lee για το National Geographic. Απόδοση για το dim/art: Μαρία Τσάκος —

Οι Βίκινγκ με τους ουράνιους λύκους, οι Κορεάτες με τα σκυλιά της φωτιάς και οι θρύλοι των Αφρικανών για συμφιλίωση των ουράνιων σωμάτων, είναι κάποιοι μόνο από τους τρόπους με τους οποίους διάφοροι λαοί έχουν επιδιώξει, στο πέρασμα των αιώνων, να εξηγήσουν τις ηλιακές εκλείψεις.

Οι κάτοικοι των χωρών του αφρικανικού ισημερινού θα έχουν το προνόμιο να ζήσουν τη σπάνια εμπειρία μας ολικής έκλειψης ηλίου, σήμερα, Κυριακή 3 Νοεμβρίου. Όσοι πάλι ζουν στην Ανατολική ακτή της Βορείου Αμερικής, στις βόρειες χώρες της Λατινικής Αμερικής, στη νότια Ευρώπη ή στη Μέση Ανατολή θα πρέπει να αρκεστούν με μια μερική ηλιακή έκλειψη.

«Αν κάνεις έρευνα με αντικείμενο τις εκλείψεις στη μυθολογία και τις δοξασίες των λαών του κόσμου το μοτίβο που θα προκύψει, με ελάχιστες εξαιρέσεις, είναι πως ο κόσμος τις βλέπει ως μια διατάραξη της καθεστηκυίας τάξης», λέει ο E.C. Krupp, διευθυντής του Αστεροσκοπείου Griffith στο Λος Άντζελες της Καλιφόρνιας. Και αυτό ισχύει τόσο για τις ηλιακές εκλείψεις όσο και για τις εκλείψεις σελήνης.

«Εξαρτώμαστε από τον ήλιο», λέει ο Krupp. «Η παρουσία του είναι μόνιμη, δεδομένη και αδιαπραγμάτευτη. Και ξαφνικά, ερχόμαστε αντιμέτωποι με μία σεξπηριανή τραγωδία, με μια διασάλευση της μηχανής του χρόνου: ο ήλιος —ή η σελήνη— κάνουνε κάτι το οποίο κανονικά δε θα έπρεπε να κάνουν».

Το ποιο νόημα ακριβώς δίνεται σε αυτή τη διατάραξη εξαρτάται από τον εκάστοτε πολιτισμό και δεν αντιλαμβάνονται όλοι την έκλειψη ηλίου ως κάτι κακό, σύμφωνα με την Jarita Holbrook, καθηγήτρια αστρονόμιας του Πανεπιστημίου του Western Cape στο Belville της Νοτίου Αφρικής.

Μερικοί λαοί τη βλέπουν ως κάτι τρομακτικό, ενώ άλλοι ως απλό φυσικό φαινόμενο , ή ως μια ευκαιρία για στοχασμό και συμφιλίωση.

Καταπίνοντας φωτιές

Οι λύκοι τού μύθου, Skoll και Hati.

Πολλοί πολιτισμοί εξηγούν τις εκλείψεις με θρύλους στους οποίους δαίμονες ή ζώα τρώνε τον ήλιο ή τη σελήνη, λέει ο Krupp. «Οι Βίκινγκ έβλεπαν ένα ζευγάρι λύκων να κυνηγάνε τη σελήνη ή τον ήλιο. Όταν ένας από τους δύο κατάφερναν να πιάσουν τους φωτεινούς δίσκους τότε γινότανε έκλειψη».

«Στο Βιετνάμ ένας βάτραχος τρώει το φεγγάρι ή τον ήλιο», προσθέτει, ενώ οι κάτοικοι μιας φυλής στο Kwakiuti, στη δυτική ακτή του Καναδά, πιστεύουν πως το στόμα του ουρανού καταπίνει τον ήλιο ή το φεγγάρι την ώρα της έκλειψης». Και πράγματι: Μία από τις πρώτες λέξεις για την έκλειψη στα κινέζικα, η λέξη shish, σημαίνει «τρώω».

Για να αποτρέψουν αυτή την κατασπάραξη, διάφοροι πολιτισμοί πίστευαν πως έπρεπε να κάνουν θόρυβο για να φοβήσουν τον δαίμονα ή το ζώο και χτυπούσαν κατσαρολικά ή έπαιζαν τύμπανα για να τα διώξουν.

Ουράνια κλοπή

Άλλοι μύθοι μιλάνε για απάτη και κλοπή για να εξηγήσουν την εξαφάνιση του ήλιου την ώρα της έκλειψης. Η κορεάτικη μυθολογία μιλάει για πύρινους σκύλους που προσπαθούν να κλέψουν τον ήλιο ή το φεγγάρι κατ’ εντολήν ενός βασιλιά. Πάντοτε αποτυγχάνουν αλλά κάθε φορά που τους καταφέρνουν μια δαγκωνιά έχουμε έκλειψη.

Ένας από τους πιο γλαφυρούς μύθους έρχεται από τους Ινδουιστές: ο δαίμονας Rahu μεταμφιέζεται σε θεό για να κλέψει μια γουλιά από το ελιξίριο της αιώνιας ζωής. Ο ήλιος και το φεγγάρι τον παίρνουν χαμπάρι και τον προδίδουν στον θεό Vishnu που καταφέρνει να αποκεφαλίσει τον Rahu προτού προλάβει να καταπιεί το ελιξίριο με αποτέλεσμα το μεν κεφάλι του να μείνει αθάνατο αλλά το σώμα του να πεθάνει. Το κεφάλι τού Rahu συνεχίζει την πορεία του μέσα στο στερέωμα καταδιώκοντας τον ήλιο και το φεγγάρι για να πάρει την εκδίκησή του και όποτε τα φτάνει τα καταπίνει. Μιας και δεν έχει, όμως, λαιμό ο ήλιος και η σελήνη πέφτουν πάλι έξω από την τρύπα στη βάση τού κεφαλιού του.

Φύση και συμφιλίωση

«Ο δικός μου αγαπημένος μύθος έρχεται από τη φυλή Batammaliba στο Τόγκο και στο Μπενίν της Αφρικής», λέει η Holbrook.

Σύμφωνα με αυτόν, «ο ήλιος και η σελήνη μαλώνουν την ώρα της έκλειψης και οι άνθρωποι τους προτρέπουν να σταματήσουν. Πιστεύουν πως η έκλειψη είναι μια ευκαιρία για ένωση και για επίλυση διαφορών, και αυτός είναι ένας μύθος που επιβιώνει μέχρι τις μέρες μας».

Οι Ναβάχο πάλι θεωρούν την τάξη στο Σύμπαν συνυφασμένη με την ισορροπία και άρα βλέπουν την έκλειψη ως μέρος του νόμου της Φύσης. Στον δικό τους πολιτισμό οι εκλείψεις επιβάλουν στοχασμό και οι παραδόσεις τους επιβάλουν να μένουν στην εστία τους με την οικογένειά τους, να τραγουδάνε ύμνους γραμμένους για την περίσταση, να υποβάλονται σε αυστηρή νηστεία και αγρυπνία. Απαγορεύεται να δουν την έκλειψη και πιστεύουν πως αν κοιτάξουν τον ήλιο την ώρα εκείνη τα μάτια τους θα πάθουν ανεπανόρθωτη ζημιά.

Σύγχρονες προλήψεις

Ως διευθυντης του Αστεροσκοπείου του Griffin, ο Krupp έχει ακούσει ένα σωρό φόβους και προλήψεις σχετικά με τις εκλείψεις, όπως ότι διατρέχουν κίνδυνο οι έγκυοι και τα έμβρυα. «Ακούγεται παράλογο», λέει, αλλά επιβεβαιώνει ότι δέχονται δεκάδες τηλεφωνήματα για διευκρινίσεις.

Μία άλλη παρανόηση είναι ότι δεν επιτρέπεται να κοιτάξουμε τον ηλιακό δίσκο την ώρα της ολικής έκλειψης. Αυτό που όντως ισχύει είναι πως δεν πρέπει να τον κοιτάμε απευθείας γιατί κάτι τέτοιο μπορεί να βλάψει τα μάτια μας. Παρά ταύτα, τη στιγμή που κρύβεται εντελώς δεν διατρέχουμε κανέναν απολύτως κίνδυνο, λένε οι δύο επιστήμονες. «Τότε ακριβώς είναι που πρέπει να ζήσουμε αυτή τη μοναδική εμπειρία. Και είναι εντυπωσιακή παρ’ όλο που, ουσιαστικά, το μόνο που συμβαίνει είναι πως η σελήνη μπαίνει μπροστά από τον ήλιο και μας τον κρύβει».

Υπάρχουν άνθρωποι που επιδιώκουν την ευκαιρία να ζήσουν μια ολική έκλειψη και ταξιδεύουν στα μέρη από όπου θα γίνεται ορατή. O Krupp έχει δει δεκατρείς μέχρι τώρα: «Είναι μια μοναδική ευκαιρία να δεις το σύμπαν σε όλο του το μεγαλείο. Είναι το ηλιακό σύστημα που κάνει τα μαγικά του μπροστά στα ίδια σου τα μάτια και είναι μια βαθιά και προσωπική απόλαυση».

Posted by dimartblog